W epoce zjednoczenia Europy wzorcowymi postaciami, które w oparciu o reprezentowane przez siebie wartości duchowe dodatkowo owo zjednoczenie wzmacniają, są jednostki, które zostały wyniesione na ołtarze. Stają się one bowiem wzorem niezłomnego trwania przy wyznawanych zasadach, niezależnie od otaczającej rzeczywistości. Przypadająca na 21 maja 25. rocznica kanonizacji św. Jana Sarkandra (1576–1620) daje asumpt do krótkiego przypomnienia najważniejszych momentów w życiu tego urodzonego w Skoczowie świętego Kościoła katolickiego.
Był synem Heleny z Góreckich i Grzegorza Macieja Sarkandra. Nauki pobierał kolejno w katolickiej szkole parafialnej, następnie w kolegium jezuickim w Ołomuńcu, od 1597 r. zaś rozpoczął studia filozoficzne w prowadzonej przez jezuitów Akademii Ołomunieckiej, które kończył w Pradze. W 1602 r. otrzymał stopień bakałarza, a rok później magistra nauk wyzwolonych i filozofii. W 1604 r. zapisał się na studia na wydziale teologicznym uniwersytetu w Grazu, które zakończył doktoratem.
Trzy lata później przyjął niższe święcenia kapłańskie w Kromierzyżu, w 1608 r. święcenia subdiakonatu w Ołomuńcu, w 1609 r. w Brnie u jezuitów został wyświęcony na diakona przez kardynała Franciszka Dietrichsteina na diakona, a z rąk biskupa Jana Chrzciciela Civalliego otrzymał wyższe święcenia kapłańskie w kościele kolegiackim pw. św. Piotra i Pawła. Działalność duszpasterską prowadził w Opawie jako wikary, a następnie w Uniczowie jako proboszcz. W grudniu 1609 r. został uwięziony w Kromierzyżu na 8 miesięcy pod zarzutem pomocy bratu ks. Mikołajowi w ucieczce z więzienia w Wyszkowie.
W kolejnych latach pełnił funkcję proboszcza w Charwatach, Zdounkach i Boskowicach, od 1616 r. zaś w Holeszowie, który opuścił w czerwcu 1619 r. po wybuchu wojny trzydziestoletniej. Wówczas to za zgodą dziekana udał się na miesiąc do Częstochowy. Następnie przebywał w Rybniku i w Krakowie, podejmując starania o zwolnienie z urzędu proboszcza w Holeszowie. Po uzyskaniu odmowy powrócił na Morawy, gdzie 6 lutego 1620 r. uchronił Holeszów wraz z mieszkającymi tam katolikami i protestantami przed atakiem Lisowczyków (była to lekka jazda polska, która utrzymywała się z łupów wojennych, wysłana przez króla Zygmunta III Wazę na pomoc cesarzowi Ferdynandowi II Habsburgowi) i pogromem. Wyszedł bowiem z procesją z Najświętszym Sakramentem, by pokazać, że miasto jest katolickie.
Miasto uratował, gdyż Lisowczycy, jako katolicy, ustąpili. Wydarzenie to stało się pretekstem dla protestantów do oskarżenia Jana Sarkandra o sprowadzenie polskiego wojska na Morawy, a następnie aresztowania go i osadzenia w 1620 r. w ołomunieckim więzieniu. Zarzucono mu zdradę stanu. Ponieważ nie chciał ujawnić szczegółów spowiedzi namiestnika Moraw – barona Władysława Popiela Lobkovica, którego był kapelanem – został poddany okrutnym torturom, w wyniku których zmarł 17 marca 1620 r. Ciało męczennika, za pozwoleniem władz z Brna, złożono w kaplicy św. Wawrzyńca w kościele Najświętszej Maryi Panny w Ołomuńcu.
Biskup ołomuniecki kardynał Karol Liechtenstein oraz jego następca kardynał Wolfgang Hannibal von Schrattenbach rozpoczęli starania o wyniesienie męczennika na ołtarze, szczególnie że po otwarciu w 1720 r. grobu oczom zebranych ukazało się jego nienaruszone ciało. W 1859 r. breve papieża Piusa IX zakończyło proces beatyfikacyjny, sama zaś uroczystość miała miejsce rok później w bazylice św. Piotra w Rzymie. 22 września 1860 r. ciało bł. Jana Sarkandra spoczęło przy bocznym ołtarzu katedry św. Wacława w Ołomuńcu. Tu też papież Jan Paweł II 21 maja 1995 r. zaliczył błogosławionego Jana Sarkandra w poczet świętych podczas uroczystej mszy świętej, jaka odbyła się na płycie lotniska Neředín. Dzień później w Skoczowie na Górce Wilamowickiej (zwanej powszechnie Kaplicówką) została odprawiona przez papieża Jana Pawła II msza św. dziękczynna za kanonizację Jana Sarkandra.
Stał się on też patronem założonego 20 sierpnia 1873 r. w Cieszynie stowarzyszenia Dziedzictwo bł. Jana Sarkandra dla Ludu Polskiego na Śląsku, którego celem było szerzenie oświaty na gruncie katolickim, działającego do dziś jako Dziedzictwo św. Jana Sarkandra. Stowarzyszenie wydało kilka publikacji poświęconych skoczowskiemu świętemu, które zostały zdigitalizowane przez Książnicę Cieszyńską w ramach projektu „Udostępnienie cieszyńskiego dziedzictwa piśmienniczego on-line”: https://www.sbc.org.pl/dlibra/collectiondescription/448
Są one dostępne w wersji cyfrowej na stronach Śląskiej Biblioteki Cyfrowej, w kolekcji Książnicy Cieszyńskiej: Ks. Paweł Matuszyński, Żywot bł. Jana Sarkandra męczennika. – Cieszyn, 1875 – https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/336549/edition/318023/content
Ks. Teodor Czaputa, Życie i śmierć męczeńska bł. Jana Sarkandra . – Cieszyn, 1920 – https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/337905/edition/319143/content
Ks. Teodor Czaputa, Niezłomny Rycerz Chrystusowy: życie i śmierć męczeńska błog. Jana Sarkandra. – Cieszyn, 1932 – https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/341418/edition/322558/content
Oprac.: Aleksandra Golik-Prus