Książnica Cieszyńska zaprasza na okolicznościowy pokaz oryginalnych druków politycznych z okresu Sejmu Wielkiego i uchwalenia Konstytucji 3 Maja, na którym, wśród wielu dzieł zaliczających się do kanonu polskiej myśli oświeceniowej, zobaczyć będzie można jedną z pierwszych, ogłoszonych jeszcze w 1791 r. edycji Ustawy Zasadniczej. Pokaz, przygotowany przez Krzysztofa Kleczka i Wojciecha Święsa, odbędzie się w sali konferencyjnej Książnicy Cieszyńskiej 3 maja w godzinach 14.00-16.00.
Obchody rocznic uchwalenia konstytucji trzeciomajowej mają w Cieszynie długą i bogatą tradycję. Jeszcze w czasach austriackich – wzorem Galicji, a nieraz przy protestach Niemców – organizowano tu okolicznościowe odczyty, przedstawienia czy wieczorki poświęcone temu pamiętnemu wydarzeniu. Polska prasa na czele z „Gwiazdką Cieszyńską” dostarczała wyczerpujących informacji o podobnych uroczystościach na ziemiach pozostających pod zaborami. Od ubiegłego roku również Książnica Cieszyńska włącza się w obchody Święta Narodowego Trzeciego Maja, prezentując publicznie niezwykle interesujący wycinek swoich zbiorów, jakim jest piśmiennictwo polityczne czasów stanisławowskich aż do uchwalenia pierwszej nowożytnej ustawy zasadniczej w dziejach Europy.
W zbiorach Książnicy Cieszyńskiej znaleźć można cały kanon najważniejszych dzieł pisarzy politycznych polskiego oświecenia, począwszy od jednego z prekursorów epoki Stanisława Konarskiego wraz z jego sztandarowym traktatem O skutecznym rad sposobie (1760-1763), w którym jako jeden z pierwszych krytykował „złotą wolność szlachecką”, przez pisma Andrzeja Zamoyskiego (Zbiór praw sądowych na mocy konstytucyi roku 1776), Stanisława Staszica (Przestrogi dla Polski z 1790 r. czy trzy lata wcześniejsze Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego), Hugona Kołłątaja (Do Stanisława Małachowskiego… Anonyma listów kilka z l. 1788-1789 czy wydane rok później Ostatnia przestroga dla Polski i Krotka rada względem napisania dobrey konstytucyi rządu, które odcisnęły znaczące piętno na treści Ustawy Rządowej) oraz wielu innych ówczesnych działaczy, zarówno stronnictwa patriotycznego, jak i opozycyjnego ugrupowania hetmańskiego. Cieszyńska biblioteka jest również w posiadaniu diariuszy sejmów epoki stanisławowskiej, a także ówczesnej prasy, na czele z „Gazetą Warszawską”, za sprawą której treść Konstytucji dotarła do mieszkańców stolicy. Prawdziwą rzadkością jest egzemplarz jednej z najstarszych edycji samej Ustawy Rządowej, pochodzący jeszcze z roku jej uchwalenia. Spośród wydanych wtedy ok. 30 000 broszur większość nie zachowała się do dziś, także z uwagi na nietrwałą formę. Egzemplarz znajdujący się w Cieszynie nie uległ zniszczeniu być może dlatego, że ówczesny właściciel oprawił go wraz z innymi pismami, z którymi tworzy jeden wolumin.
W Książnicy Cieszyńskiej znaleźć można również kilka interesujących cymeliów luźniej korespondujących z tematem Konstytucji. Jednym z nich jest książka sygnatariusza ustawy zasadniczej, Stanisława Kostki Potockiego, z dedykacją dla Leopolda Jana Szersznika, jedną z najcenniejszych w zbiorach Biblioteki. Wpis głosi: Autor ofiaruje Wielmożnemu Xiędzu Scherschnick Proboszczowi Teszynskiemu i Naczelnikowi Gimnazjum i Konwiktu Miasta tegoż. Został złożony 26 maja 1813 r., gdy ministrowie edukacji (Potocki) i wojny (książę Józef Poniatowski) Księstwa Warszawskiego zatrzymali się w Cieszynie w drodze z Krakowa do Saksonii. Sam Potocki był czołowym intelektualistą swoich czasów, politykiem oraz wielkim mistrzem loży masońskiej Wielki Wschód Narodowy Polski. W 1805 r. – być może z inspiracji dokonaniami Szersznika – udostępnił szerokiej publiczności swoją kolekcję sztuki i starożytności w pałacu w Wilanowie. Kolejną ciekawą notką – pochodzącą już z późniejszego okresu, bo z roku 1894 – jest dedykacja Marii Czerwińskiej Dla Macierzy polskiej w Cieszynie, zamieszczona w okolicznościowej broszurze poświęconej obchodom rocznicy ustanowienia Konstytucji autorstwa jej brata Stefana Buszczyńskiego – publicysty i pisarza politycznego, ale także powstańca styczniowego. Książnica jest również w posiadaniu kilku książek z superekslibrisem Hugona Kołłątaja.
Większość publikacji odnoszących się do Konstytucji 3 Maja pochodzi z księgozbiorów polskich organizacji: Macierzy Szkolnej Księstwa Cieszyńskiego, Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, a przede wszystkim Czytelni Ludowej. Niezaprzeczalnie potwierdza to fakt, że poczuwającym się do polskości cieszynianom przełomu XIX i XX w. nieobca była pamięć o tym ważnym dla dziejów Polski wydarzeniu. Warte podkreślenia jest, iż druki takiego typu występują w zbiorach Książnicy Cieszyńskiej w liczbie naprawdę pokaźnej (kilkadziesiąt tytułów). Nabiera to dodatkowego wymiaru, gdy uwzględni się fakt ponad 500-letniego już wtedy oderwania Śląska Cieszyńskiego od rdzenia ziem polskich i przynależności państwowej do Korony Czeskiej.
Wojciech Święs
