Czwartego lipca 1776 r. obradujący w Filadelfii II Kongres Kontynentalny uchwalił Deklarację Niepodległości Stanów Zjednoczonych – akt prawny uzasadniający prawo trzynastu kolonii brytyjskich w Ameryce Północnej do wolności i niezależności od Wielkiej Brytanii. Sygnatariuszami dokumentu było 56 delegatów Kongresu Kontynentalnego. Dzień uchwalenia Deklaracji – 4 lipca obchodzony jest jako święto narodowe – Dzień Niepodległości Stanów Zjednoczonych.
Deklaracja Niepodległości Stanów Zjednoczonych została ogłoszona w czasie trwającego od 1775 r. konfliktu zbrojnego, zwanego niekiedy rewolucją amerykańską, pomiędzy Wielką Brytanią a jej amerykańskimi koloniami. Początek wojnie dały potyczki pod Lexington i Concord w kwietniu 1775 r. Jeszcze w tym samym roku oddziały milicji stanowych zostały przekształcone w Armię Kontynentalną pod dowództwem Jerzego Waszyngtona. Pierwsze zwycięstwo armia kolonistów odniosła pod koniec 1776 r. pod Trenton. W kolejnych latach wojna toczyła się ze zmiennym szczęściem. Sytuację zmieniło przyłączenie się do wojny po stronie kolonistów Francji i Hiszpanii. W 1781 r. pod Yorktown z wojskami brytyjskimi skapitulował jej głównodowodzący Lord Cornwallis. We wrześniu 1783 r. w Wersalu podpisany został traktat, na mocy którego Wielka Brytania uznawała niepodległość Stanów Zjednoczonych Ameryki. Sześć lat później pierwszym amerykańskim prezydentem został Jerzy Waszyngton.
Deklaracja Niepodległości Stanów Zjednoczonych jest odzwierciedleniem poglądów ówczesnych myślicieli oświeceniowych. Największy wpływ na jej treść miały poglądy angielskiego filozofa Johna Locke’a. Do tych poglądów odwołuje się m.in. Thomas Paine, angielski pisarz i publicysta w dziele Common Sense – Zdrowy rozsądek. Publikację tą wydaną po raz pierwszy w styczniu 1776 r. można uznać za iskrę zapłonową amerykańskich aspiracji niepodległościowych. Paine opuścił wyspy brytyjskie i udał się do Ameryki za namową Benjamina Franklina. Początkowo zatrudnił się w redakcji czasopisma “The Pensylvania Magazine”. Prawdopodobnie już wtedy rozpoczął pracę nad Common Sense. Początkowo Paine zamierzał opublikować pamflet w formie artykułów prasowych. Dość szybko znalazł się jednak wydawca – Robert Bell, który po porozumieniu z autorem wydrukował 1000 egzemplarzy pisma, dystrybuowanego przede wszystkim na ulicy. Broszura została opublikowana anonimowo, autor podpisał się pod nią jako “Englishman”. Nakład rozszedł się błyskawicznie w ciągu dwóch tygodni. Kolejna edycja w wysokości siedmiu tysięcy egzemplarzy wydrukowana przez Wiliama i Thomasa Bradfordów rozeszła się równie szybko. Na łamach prasy autor toczył zażarte polemiki z licznymi antagonistami. Łączną liczbę wydrukowanych broszur Common Sense, wliczając w to pirackie wydania, szacuję się na ponad pół miliona egzemplarzy. Stosunkowo szybko pojawiła się wersja niemiecko i francuskojęzyczna.
Dzieło Paine’a składające się z czterech części skierowane było do intelektualistów jak i osób niewykształconych. W pierwszych dwóch częściach autor krytykuje m.in. konstytucję angielską i instytucję dziedzicznej monarchii. Zasadniczą część dzieła stanowi część trzecia i czwarta, w których autor przedstawia aktualną sytuację na kontynencie północnoamerykańskim. Dążenie do uniezależnienia się od Anglii autor uznaje za naturalne prawo mieszkańców amerykańskich kolonii. Argumentuje również, że mała wyspa nie powinna rządzić całym kontynentem. Postuluje utworzenie demokratycznego systemu rządów, opartego o pryncypia naturalnych praw człowieka, których teorię przedstawił John Locke w Dwóch traktatach o rządzie. Podsumowując Paine uznaje – jedynym i nieuniknionym już wyjściem jest ogłoszenie niepodległości. Pamflet Paine’a dzięki swojemu oddziaływaniu i popularności (w połowie 1776 r. prawdopodobnie połowa amerykańskich kolonistów znała jego treść) w znaczący sposób przyczynił się do zwiększenia świadomości obywatelskiej kolonistów i ogłoszenia niepodległości Stanów Zjednoczonych.
W zbiorach Książnicy Cieszyńskiej – w księgozbiorze Leopolda Jana Szersznika, znajduje się egzemplarz dziełka Thomasa Paine’a w języku niemieckim (sygn. SZ 1 H IX 12). Publikacja zatytułowana Gesunder Menschenverstand, wydana w 1794 r. w Kopenhadze, nabyta została przez Leopolda Jana Szersznika w 1805 r. Tematykę amerykańską porusza przynajmniej jeszcze kilka innych druków z biblioteki Szersznika. Wśród nich na szczególną uwagę zasługują: Staatsveränderung von Amerika Guillaume Raynala (sygn. SZ I IV 21), czy Geschichte von Amerika, Williama Robertsona (sygn. SZ 2 P V 03/01-02), jednego z najważniejszych obok Davida Hume’a i Edwarda Gibbona brytyjskich XVIII-wiecznych historyków.
Wydarzenia na kontynencie amerykańskim znalazły się również w orbicie zainteresowań obywateli Rzeczypospolitej. Rozwój sytuacji za oceanem relacjonowała prasa: Gazeta Warszawska, Gazeta Narodowa i Obca, Pamiętnik Historyczno-Polityczny czy Wiadomości Warszawskie. Oczekiwania mieszkańców Rzeczypospolitej miały zaspakajać również polskie przekłady dzieł Guillaume Raynala i Williama Robertsona. To pierwsze wydane zostało w Warszawie w 1783 r. w oficynie wydawniczej Michała Grölla. Dzieło Raynala w tłumaczeniu Franciszka Siarczyńskiego nosi tytuł Historia polityczna rewolucji amerykańskiej teraźniejszej. Książnica Cieszyńska może poszczycić się posiadaniem w swoich zbiorach dwóch egzemplarzy tego dzieła. Po jednym w księgozbiorze Czytelni Ludowej (sygn. CL SD I 01057) i księgozbiorze Józefa Ignacego Kraszewskiego (sygn. SD I 02838).
Na zakończenie warto wspomnieć o zaangażowaniu w rewolucję amerykańską Polaków. Powszechnie znany jest udział w wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych Tadeusza Kościuszki i Kazimierza Pułaskiego. Kościuszko w czasie służby w Armii Kontynentalnej zajmował się fortyfikacją obozów wojskowych. Jego umiejętności w tej dziedzinie przyczyniły się m.in. do zwycięstwa wojsk amerykańskich w bitwie pod Saratogą. Zaprojektował również fortyfikacje West Point. Z kolei Pułaski dowodził jednostkami kawalerii. Jeden z dowódców konfederacji barskiej, w trakcie której przebywał m.in. w Cieszynie, Bielsku i Frysztacie, zmarł w październiku 1779 r. w wyniku ran odniesionych w czasie oblężenia Savannah. Reprodukcje portretów Tadeusza Kościuszki i Kazimierza Pułaskiego autorstwa Jan Styki pochodzą ze zbiorów ikonograficznych Książnicy Cieszyńskiej (sygn. IG R IV 909, sygn. IG R IV 910)
Oprac.: Krzysztof Kleczek