“Archiwum dr. Józefa Mazurka” obrosło legendą. Niezwykle bogate, obfitujące w skrzętnie zebraną i uporządkowaną, szczegółową dokumentację dotyczącą ofiar II wojny światowej, od lat stanowiło przedmiot zainteresowania i pożądania kolejnych pokoleń historyków zajmujących się historią niemieckiej okupacji na Śląsku Cieszyńskim. Jakkolwiek dostęp do jego zasobów nie był łatwy, stało się podstawą wielu wydanych drukiem opracowań, nie zawsze zresztą dostatecznie identyfikujących źródło pochodzenia informacji, które zostały na ich kartach zaprezentowane. W grudniu 2012 r. “Archiwum dr Józefa Mazurka” decyzją córki i spadkobierczyni jego twórcy, Pani dr Heleny Paszek, przekazane zostało w darze Książnicy Cieszyńskiej, gdzie po uporządkowaniu i opracowaniu zostanie udostępnione wszystkim zainteresowanym.
Ciągle żywa na Zaolziu pamięć o doktorze Józefie Mazurku (1891-1968) ujawnia się nie tylko we wspomnieniach odnoszących się do jego praktyki medycznej czy działalności społecznej i narodowej, ale dotyczy nade wszystko legendarnej wręcz pasji do dokumentowania historii regionu, jaka przez całe niemal życie towarzyszyła zaolziańskiemu lekarzowi. Jej owocem jest niezwykle bogate archiwum, na które składają się notatki, dokumenty, fotografie, wycinki prasowe i inne materiały, gromadzone już od okresu międzywojennego, a dotyczące dziejów zaolziańskich miejscowości, rozgrywających się na ich terenie wydarzeń, a przede wszystkim – dramatycznych losów tego skrawka ziemi i jego mieszkańców podczas drugiej wojny światowej.
Józef Mazurek, urodzony w rodzinie górniczej w Rychwałdzie, przed wojną pracował jako lekarz m.in. w Karwinie (1923-1925), w Karlovych Varach (1925-1938) oraz –na stanowisku dyrektora sanatorium – w Darkowie (1938-1939). Okres drugiej wojny światowej spędził w Bystrzycy, gdzie współpracował z ruchem oporu, leczył między innymi partyzantów działających w Beskidzie Śląskim. Po przejściu na emeryturę zamieszkał w Czeskim Cieszynie. Był członkiem Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego, a w latach 1955-1958 członkiem jego Zarządu Głównego.
Archiwum doktora Józefa Mazurka, owoc jego długoletniej mrówczej pracy, było od lat na Zaolziu legendą, a teraz, dzięki dr Helenie Paszek, córce i spadkobierczyni Józefa Mazurka, archiwum to zostanie udostępnione wszystkim zainteresowanym. Pani Helena Paszek przekazała bowiem znajdujące się w jej posiadaniu materiały archiwalne po swym Ojcu Książnicy Cieszyńskiej. Dołączyły one do księgi zawierającej zebraną przez dr. Józefa Mazurka dokumentację do historii antyhitlerowskiego ruchu oporu na terenie Frysztatu, Karwiny, Raju i Darkowa, która – dzięki staraniom Pani Ireny French z Muzeum Śląska Cieszyńskiego – do zbiorów Książnicy Cieszyńskiej trafiła kilka tygodni wcześniej, ofiarowana przez innego darczyńcę.
Kolekcja przekazana przez dr Helenę Paszek opatrzona była sporządzonym przez nią i liczącym 18 pozycji spisem. Na jego podstawie trudno jednak byłoby ocenić i docenić rzeczywiste rozmiary kolekcji oraz ogrom pracy włożonej w jej zgromadzenie. Przy pierwszym z nią kontakcie uwagę zwracają przede wszystkim opasłe księgi, na okładkach opatrzone tytułami, które tylko w części zapowiadają obfitość zawartych w nich treści. Słowo „opasłe” jest w stosunku do tych woluminów jak najbardziej na miejscu, ponieważ wszystkie dosłownie pękają w szwach. Są to właściwie grube zeszyty formatu A4 w twardych tekturowych okładkach, zawierające, oprócz własnych stu lub więcej kart, całe stosy wycinków prasowych, luźnych fotografii, listów i widokówek, broszur, całych numerów czasopism lub gazet, a nawet pojedyncze oryginalne dokumenty. Takich ksiąg jest w tym zbiorze sześć. Każda zawiera materiały dotyczące różnych miejscowości Śląska Cieszyńskiego, ich historii, a przede wszystkim losów mieszkańców. Druga wojna światowa na Śląsku Cieszyńskim była głównym tematem dokumentacyjnej pasji doktora Mazurka, więc większość zebranych przez niego materiałów dotyczy cieszyńskich ofiar terroru hitlerowskiego, ruchu oporu i różnych wydarzeń wojennych. Józef Mazurek, starając się usystematyzować zgromadzony ogrom materiału, poukładał go według miejscowości. I tak, wymienione sześć ksiąg zawiera notatki, fotografie, wycinki i inne materiały dotyczące odpowiednio: pierwsza – Frysztatu i sąsiednich miejscowości, druga – Bielska-Białej i miejscowości leżących zarówno w obrębie powiatu bielskiego, jak i cieszyńskiego, trzecia – Karwiny, Suchej, Rychwałdu, Żywocic i in., czwarta – Łazów, Orłowej, Poręby, Dąbrowy, Pietwałdu, piąta – Stonawy, Olbrachcic, Cierlicka, Łąk, a ostatnia – miejscowości górskich i podgórskich w rejonie Jabłonkowa. Wszystkie księgi zawierają przede wszystkim dziesiątki biogramów osób pochodzących z wymienionych miejscowości i okolic z uwzględnieniem ich działalności i losów w okresie drugiej wojny światowej, a w wielu przypadkach także dat i okoliczności śmierci. Księgi „puchną” od włożonych w nie odręcznych notatek na kartkach różnej wielkości, wycinków prasowych, zdjęć oraz innych materiałów, czasem także niezwiązanych z głównym tematem opracowania.
Oprócz wymienionych ksiąg znajdują się w przekazanym do Książnicy zbiorze także tzw. materiały warsztatowe, czyli notatki na luźnych kartkach różnych rozmiarów, od dużych po maleńkie skrawki papieru, np. wycięte ze zużytych kopert, marginesów gazet itp., wycinki z czasopism, fotografie, gromadzone i przechowywane po to, aby żadna ważna informacja nie zaginęła i żeby z tych drobnych okruchów posklejać spójną całość, historię dziesiątków ludzi żyjących w konkretnych miejscach. Są więc tutaj notatki dotyczące Ustronia, Jabłonkowa, Mostów, Bukowca, Piosku, Herczawy, Łomnej Dolnej i Górnej, Stonawy, Karwiny, Poręby, Pietwałdu, Łazów i mieszkańców tych miejscowości. W niepozornej, mieszczącej niewiele ponad 100 kart teczce znajdują się próby podsumowania całej tej żmudnej pracy zbieracza-archiwisty: spisy ofiar II wojny światowej, zawierające blisko tysiąc nazwisk uporządkowanych według miejscowości. Osobne teczki są poświęcone więźniom obozu koncentracyjnego w Gusen, tzw. Polenlagru w Skrochowicach k. Opawy, a także hitlerowskich więzień w Mirowie, Spielbergu i Stein nad Dunajem, losom cieszyńskiego duchowieństwa podczas okupacji oraz ewidencji miejsc straceń, walk i upamiętniających je pomników na terytorium Śląska Cieszyńskiego.
Druga wojna światowa i jej skutki dla ludności Śląska Cieszyńskiego znajdowały się niewątpliwie w centrum zainteresowań pracowitego doktora-archiwisty, jednak w jego spuściźnie odkrywamy również zbiory dotyczące innych zagadnień, jak np. teczkę materiałów odnoszących się do katastrofy lotniczej w Cierlicku, w której zginęli Franciszek Żwirko i Stanisław Wigura czy teczkę dotyczącą dziejów Stowarzyszenia Jedność. W archiwum Józefa Mazurka znalazły się ponadto teksty innych autorów, np. maszynopis pod tytułem „Świt w mroku. Pamiętnik z okupacji hitlerowskiej” Marii Wardas, uzupełniony zdjęciami, notatkami i wycinkami prasowymi na temat pisarki. Innym dokumentem z tej kategorii jest gruby zeszyt zatytułowany ręką doktora Mazurka: „Fragmenty zbioru ś.p. Karola Buzka z r. 1915. Uratowane przed zniszczeniem przez barbarzyństwo hitlerowskie w roku 1940. J. Mazurek, 2 maja 1945 r., w dniu wyzwolenia naszego Śląska Cieszyńskiego”. Zeszyt liczy 250 stron z powklejanymi wycinkami z cieszyńskich gazet, prawdopodobnie „Gwiazdki Cieszyńskiej”, „Dziennika Cieszyńskiego” i „Silesii”. Teksty w tym zeszycie dotyczą najróżniejszych aspektów historii Śląska Cieszyńskiego. Pochylając się nad wojennymi losami Zaolzian, Józef Mazurek nie zapominał także o współczesności. W jego zbiorze archiwaliów znalazły się również materiały dotyczące powojennej historii Zaolzia.
Archiwum doktora Józefa Mazurka to z jednej strony bezcenne źródło informacji na temat dramatycznych losów mieszkańców Zaolzia podczas drugiej wojny światowej, z drugiej – świadectwo ofiarności człowieka, który większość życia poświęcił służbie dla innych.
