Brzask Niepodległości w czasie Nocy Muzeów

Tegoroczna Noc Muzeów (25 maja 2018 r.) przypada w roku stulecia Niepodległości. Z tej okazji Książnica, jak zwykle aktywnie uczestnicząca w wydarzeniach cieszyńskiej Nocy Muzeów, przygotowała szczególnie bogaty program, mający wprowadzić odwiedzających ją gości w atmosferę tegorocznego Święta. Tradycyjnie już przygotowane przez Książnicę propozycje adresowane są do starszych, młodszych i całych rodzin. Poprzez zabawę i bezpośredni kontakt z zabytkowymi drukami i rękopisami ilustrującymi wydarzenia sprzed stu lat, goście Książnicy będą mogli nie tylko pogłębić swoją wiedzę, ale i poczuć nastrój „Brzasku Niepodległości” z 1918 r. 

 

Program tegorocznej Nocy Muzeów w Książnicy otworzy koncert Wyższobramskiego Chóru Kameralnego, wespół z którym zaśpiewać będzie można żołnierskie i regionalne pieśni i pieśniczki. Następnie przyjdzie czas na wysłuchanie przemówienia Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego, który we własnej osobie zjawi się w Książnicy i – przechadzając się po jej korytarzach, czytelniach i salach wystawowych – będzie pozować do zdjęć ze wszystkimi chętnymi. Na portrecie z Marszałkiem wystąpić będzie można z wykonaną własnoręcznie podczas specjalnych warsztatów  biało-czerwoną kokardą, wzorowaną na kokardach, jakie jesienią 1918 r. w Cieszynie przypinali sobie polscy żołnierze. Na dociekliwych czeka z kolei rodzina  gra biblioteczna poświęcona historii Polski, w całości osnuta wokół dostępnych w czasie Nocy Muzeów w Książnicy Cieszyńskiej wystaw i pokazów. Program tych ostatnich prezentuje się zaś wyjątkowo interesująco. Prócz dużej, prezentowanej w galerii wystawy „Polski duch wolności. Sto książek na stulecie niepodległości” zobaczyć będzie można bowiem również specjalnie na tę okazję przygotowane ekspozycje zabytkowego piśmiennictwa poświęconego Józefowi Piłsudskiemu, a także wystawę autentycznych plakatów, afiszy i ulotek z czasów walki o niepodległość Rzeczpospolitej i jej granice, także na Śląsku Cieszyńskim. Obejrzeć będzie można również – prezentowany niezwykle rzadko i tylko przy wyjątkowych okazjach – oryginał protokołów posiedzeń plenarnych Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego, a ponadto pokaz filmów dokumentalnych odnoszących się do Śląska Cieszyńskiego i wydarzeń związanych z jego powrotem w granice Polski. Tradycyjnie w programie Nocy Muzeów w Książnicy nie zabraknie też możliwości dodania własnoręcznego wpisu do kroniki Cieszyna, a także – cieszących się niesłabnącym zainteresowaniem – pokazów konserwacji zabytkowych książek. Ze szczegółami programu zapoznać się można poniżej.

Występ Chóru Wyższobramskiego z Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Cieszynie
Hall główny, godz. 20.00

Wpisując się w tematykę niepodległościową, Wyższobramski Chór Kameralny zaprezentuje pieśni patriotyczne związane z walkami o niepodległość Polski od czasów powstania styczniowego aż do II wojny światowej. Najstarszą z nich będzie pieśń wojskowa z 1863 r. zatytułowana „Jak to na wojence ładnie”, którą w czasie I wojny światowej śpiewali ułani legionów polskich. Z tego samego okresu pochodzić będą również kolejne żołnierskie pieśni, takie jak „O mój rozmarynie”, „Przybyli ułani pod okienko” czy „Rozkwitały pąki białych róż”. W repertuarze chóru znajdzie się także polska piosenka wojskowa „Dziś do Ciebie przyjść nie mogę”, skomponowana dla członków ruchu oporu na przełomie 1942 i 1943 r.  W drugiej części koncertu Wyższobramski Chór Kameralny wykona pieśni opiewające piękno naszej umiłowanej „małej ojczyzny”, m.in. „Listeczku dębowy”, „Po naszych Beskidach”, „Ojcowski dom”, czy nieoficjalny hymn górali beskidzkich „Szumi jawor”.

Przemówienie Józefa Piłsudskiego, Hall główny, godz. 20.30
„Zrób sobie portret z Naczelnikiem Państwa”, godz. 21.00-23.00

Noc Muzeów jest czasem niezwykłych wydarzeń, ale i wizyt niecodziennych gości. W roku setnej rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości do Książnicy Cieszyńskiej zawita sam Marszałek Józef Piłsudski, w którego postać wcieli się na tę okazję kierownik artystyczny Sceny Polskiej Teatru Cieszyńskiego Bogdan Kokotek. Komendant Legionów Polskich rozpocznie swą wizytę w bibliotece o godzinie 20.30 od okolicznościowego przemówienia skierowanego do osób zgromadzonych w jej hallu. Przez następne dwie godziny wybitny ów mąż stanu będzie doglądał, czy program Nocy Muzeów w Książnicy Cieszyńskiej realizowany jest zgodnie z planem – obejrzy ekspozycję publikacji oraz druków ulotnych poświęconych swojej osobie, oceni wybór wydawnictw do wystawy „Sto książek na stulecie odzyskania niepodległości” (być może nawet zechce wziąć udział w związanej z nią grze bibliotecznej?), zrecenzuje drukowaną edycję protokołów Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego, a opuszczając Książnicę około 23.00 raz jeszcze przemówi do zgromadzonych w niej gości. Najwięcej uwagi poświęci jednak obecnym tego wieczoru w Książnicy dzieciom. Z pewnością niejedno z nich opuści mury biblioteki z pamiątkowym zdjęciem wykonanym w towarzystwie Marszałka. Bo, choć nie jest to fakt powszechnie znany, przy całej swojej szorstkości Piłsudski wyrażał troskę o najmłodszych, których znaczenie dla Polski musiał doceniać, widząc w nich przyszłość kraju. Może o tym poświadczyć słynne nagranie jego głosu z 1924 roku, w którym w słowach pełnych humoru zwraca się właśnie do dzieci i ich opiekunów: matki i ojcowie, gdy sami śmiać się nie możecie, w kąt rzućcie instrumenty pedagogiczne, gdy wesoły srebrny dzwonek roześmianych buziaków dziecinnych w waszych domach się rozlega. Niech się śmieją polskie dzieci śmiechem odrodzenia, gdy wy tego nie umiecie! Oczywiście rodzice również będą mogli sfotografować się w towarzystwie budowniczego Niepodległej.

Pokoloruj Niepodległość i odtwórz cieszyńską kokardę narodową z 1918 roku
Sala konferencyjna, godz. 19.00-24.00

Również do rodzin z dziećmi adresowane są warsztaty plastyczne, których tematyka związana jest z przypadającym w tym roku stuleciem odzyskania przez Polskę niepodległości. Dzięki twórczemu wypełnianiu kolorami grafik nawiązujących do Jubileuszu dzieci będą mogły pogłębić równocześnie swoją wiedzę historyczną. Ponadto  każdy uczestnik Nocy Muzeów – niezależnie od wieku – otrzyma możliwość samodzielnego wykonania i zabrania na pamiątkę wiernej kopii sławnej kokardy narodowej, którą na przełomie października i listopada 1918 r. dekorowano polskich oficerów i żołnierzy dokonujących przewrotu wojskowego Cieszynie. Z własnoręcznie wykonaną kokardą, mającą na wskroś cieszyński rodowód i stanowiącą wymowny symbol patriotyzmu Ślązaków cieszyńskich, występować będzie można podczas wszystkich planowanych w tym roku patriotycznych uroczystości z okazji stulecia Niepodległości.

„Polski duch wolności”. Rodzinna gra biblioteczna z nagrodami
Galeria wystaw czasowych, godz. 19.00-23.00

Rodziny, grupy oraz wszyscy chętni będą mogli wziąć udział w specjalnie przygotowanym na Noc Muzeów konkursie o tematyce związanej z wystawą Polski duch wolności. Sto książek na stulecie odzyskania niepodległości. Uczestnicy zabawy będą mieli okazję do wzbogacenia swojej wiedzy na temat dziejów Polski oraz najważniejszych zabytków rodzimego piśmiennictwa. Z uwagi na historyczny, a przy tym interdyscyplinarny charakter wystawy, uczestnicy konkursu będą musieli wykazać się zarówno spostrzegawczością, rozumieniem, jak i umiejętnościami praktycznymi. Gra, łącząc elementy zabawy, nauki i rywalizacji, ma w pierwszym rzędzie charakter edukacyjny, w związku z czym poziom trudności dostosowany został do możliwie najszerszego kręgu odbiorców, którzy rozwiązywać będą punktowane zadania o zróżnicowanym poziomie trudności. Dla wszystkich uczestników zabawy przewidziano upominki, natomiast nagrody specjalne otrzymają trzy rodziny, zespoły lub osoby, które zdobędą największą liczbę punktów (w przypadku, gdyby najwyższą liczbę punktów uzyskała większa liczba uczestników, nagrody specjalne zostaną przyznane drogą losowania). Ogłoszenie wyników konkursu nastąpi w hallu Książnicy Cieszyńskiej o godz. 23.30.

♦

Wystawa „Polski duch wolności. Sto książek na stulecie odzyskania niepodległości”
Galeria wystaw czasowych, godz. 19.00-24.00

Kolejną z propozycji dla gości zwiedzających Książnicę podczas tegorocznej edycji Nocy Muzeów stanowić będzie możliwość nieodpłatnego zwiedzenia wystawy Polski duch wolności. Sto książek na stulecie odzyskania niepodległości w towarzystwie jej kuratora. Na ekspozycji prezentowane są najcenniejsze zabytki polskiego piśmiennictwa ze zbiorów biblioteki – pieczołowicie wyselekcjonowany kanon arcydzieł, w których przez blisko tysiąc lat  wyrażał się, kształtował i dojrzewał polski duch wolności, począwszy od czasów średniowiecznych aż po glorię roku 1918. Wystawa, oprócz układu chronologicznego, ilustrującego bogate i złożone dzieje naszego narodu, zachowuje ścisły podział tematyczny, umożliwiający wyodrębnienie najistotniejszych aspektów polskiego życia kulturowego: historiografii, tradycji religijnej, literatury pięknej, filozofii oraz fundamentalnych aktów prawnych wraz z panoramą polskiej myśli społeczno-politycznej. Pośród najdonioślejszych dzieł rodzimej literatury historycznej zwiedzający będą mieli sposobność obejrzenia pierwszych drukowanych wydań najstarszych (średniowiecznych i renesansowych) polskich kronik i annałów, głównych traktatów XVII-wiecznego dziejopisarstwa, najważniejszych rozpraw historiografii oświeceniowej oraz romantycznej, a także kluczowych pism historycznych Józefa Piłsudskiego oraz Romana Dmowskiego, omawiających dziejowe uwarunkowania i sytuację państwa polskiego w pierwszych latach odzyskiwania niepodległości. Tradycję religijną obrazują liczne pomniki polskiej duchowości: pierwodruki najstarszych polskich przekładów Pisma św. wraz z wieloma innymi zabytkami literatury sakralnej i kaznodziejskiej, najważniejszymi opracowaniami historii Kościoła oraz monumentalnymi dziełami polskiej hagiografii. Kanon arcydzieł ojczystej beletrystyki obejmuje okres rozciągający się od wczesnorenesansowych wydań dzieł ojców literatury polskiej aż po szczytowe osiągnięcia literackie i poetyckie Młodej Polski, zaś dzieje polskiej myśli filozoficznej rozpoczynają średniowieczne przekłady i komentarze do pism Arystotelesa, a kończą  filozoficzne traktaty romantycznych mesjanistów. Z kolei pośród najważniejszych zachowanych do dnia dzisiejszego polskich aktów prawnych i rozpraw politycznych nie brakuje dokumentów tak wyjątkowych, jak pierwsze wydanie „Statutów Łaskiego” (1506), pochodzący z 1791 r. egzemplarz Konstytucji 3 Maja czy pisma króla S. Leszczyńskiego. Niepodobna w tym miejscu choćby skrótowo zasygnalizować panoramy unikalnych i bezcennych poloników, które przez wieki kształtowały i wciąż kształtują fundamenty naszej narodowej pamięci i tożsamości, a które zwiedzający będą mogli obejrzeć w trakcie nocnego zwiedzania wystawy.

„Twórca Niepodległej”. Wystawa przedwojennych publikacji książkowych związanych z Józefem Piłsudskim
Biblioteka Szersznika, godz. 19.00-24.00

Przed stu laty, 11 listopada 1918 r. Józef Piłsudski otrzymał z rąk Rady Regencyjnej pełnię władzy i został mianowany Naczelnikiem Państwa. Ów dzień to jedna z najważniejszych dat w historii Polski –  symbol odzyskania niepodległości po 123 latach zniewolenia i utraty państwowości. Chociaż odzyskanie przez Polskę niepodległości było wynikiem splotu wielu różnorodnych działań i miało wielu zasłużonych bohaterów, niemniej jednak powszechnie kojarzone jest przede wszystkim z postacią Józefa Piłsudskiego, człowieka o wielkiej charyzmie, który jako jedyny potrafił wziąć na swe barki ciężar odpowiedzialności za powstające państwo. Specjalnie dla gości tegorocznej Nocy Muzeów Książnica przygotowała poświęconą jego postaci ekspozycję. Na wystawie będzie można obejrzeć wiele interesujących wydawnictw książkowych opublikowanych w okresie międzywojennym – zarówno twórczość publicystyczną i pisarską Józefa Piłsudskiego (na czele z 10-tomową edycją Pism zbiorowych), jak i wydawnictwa poświęcone życiu i działalności Marszałka, świadczące o bezprecedensowym kulcie, jakim był otaczany już za życia.

„Rodacy! Wstaje nad Polską świt jasny…” – wystawa zabytkowych druków ulotnych
Sala Konferencyjna, godz. 19.00-24.00

Setna rocznica odzyskania niepodległości jest doskonałą okazją do przypomnienia, że równie ważnym orężem co karabiny i armaty jest słowo. W okresie wieloletnich zmagań o wskrzeszenie państwa polskiego i kształt jego granic wydrukowano ogromne ilości różnego rodzaju ulotek, broszur, afiszów i plakatów. Wydawnictwa te rozlepiano i kolportowano w miejscach publicznych, wśród uczestników wieców i zgromadzeń, przekazując je z ręki do ręki. Druki ulotne odwoływały się do uczuć patriotycznych, prezentowały stanowisko polskich organizacji niepodległościowych, wojskowych, społecznych; wzywały na wiece, demonstracje, werbowały do wojska. Zaprezentowane zostaną druki ulotne pochodzące  z lat 1914-1921, zarówno niewielkie ulotki, jak i pokaźnych rozmiarów afisze. Tematycznie nawiązywać będą przede wszystkim do dziejów Śląska Cieszyńskiego w latach 1918-1920. Mowa tu o wydarzeniach związanych m.in. z działalnością Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego (w tym zwołaniu wielkiego wiecu narodowego na Rynku w Cieszynie 27 października 1918 r., kiedy to kilkadziesiąt tysięcy uczestników opowiedziało się za przyłączeniem Śląska Cieszyńskiego do Polski), wyborami do Sejmu Ustawodawczego, które na Śląsku Cieszyńskim nie doszły do skutku, oraz planowanym plebiscytem na Śląsku Cieszyńskim, Spiszu i Orawie. Na wystawie pojawią się również druki ulotne o charakterze ogólnopolskim, odnoszące do takich wydarzeń, jak powstanie pierwszych polskich organów władzy, powstania śląskie czy wojna polsko-bolszewicka. Symboliczną ciekawostkę stanowi afisz z zaproszeniem na emitowany w Kinoteatrze „Piast” w Domu Narodowym w Cieszynie w dniach od 23 do 26 maja 1921 r. film Idziem do Ciebie Polsko Matko nasza, stanowiący – jak informuje afisz – „obraz propagujący unifikacyę wszystkich ziem Polski”. Premiera filmu odbyła się 26 marca 1921 roku. Wcześniej w tym samym miesiącu doszło do uchwalenia Konstytucji marcowej i podpisania Traktatu ryskiego, kończącego wojnę polsko-bolszewicką.

Pierwsi Niepodlegli”. Premierowy pokaz spotów filmowych z cieszyńskimi bohaterami 1918 roku
Czytelnia ogólna, godz. 19.00-24.00

Pierwsi Niepodlegli to duży projekt edukacyjno-badawczy zainicjowany w Tarnowie, a skupiający miasta, które jesienią 1918 roku były pierwszymi ośrodkami odradzającego się po okresie zaborów niepodległego państwa polskiego. Wśród nich – obok Krakowa, Rzeszowa, Nowego Sącza, Wadowic i wspomnianego macierzystego miasta projektu – złotymi zgłoskami zapisał się Cieszyn, w którym już 19 października ukonstytuowała się Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego – pierwszy niezależny od państw zaborczych organ polskiej odradzającego się państwa polskiego w 1918 r. Jednym z efektów inicjatywy – oprócz zawierającej wiele materiałów strony internetowej, cyklu konferencji naukowych, filmu dokumentalnego, kart pocztowych i plakatów – jest seria spotów filmowych prezentujących sylwetki najbardziej zasłużonych w walce o wolną Polskę postaci związanych z uczestniczącymi w projekcie ośrodkami. Powstałe w jego ramach materiały filmowe są systematycznie publikowane na platformie YouTube. Finalnie ma się tam znaleźć ok. stu kilkuminutowych filmików, spośród których 15 poświęconych będzie cieszyniakom. Jednak jeszcze zanim pierwsze z nich trafią do internetu, zostaną zaprezentowane cieszyńskiej publiczności podczas tegorocznej Nocy Muzeów. Jak zapewniają koordynatorzy akcji, będą to przynajmniej trzy produkcje – przybliżające postacie Franciszka Barteczka, Franciszka Ksawerego Latinika oraz Doroty Kłuszyńskiej. Partnerem projektu jest Miasto Cieszyn, a czynnie wspierała go m.in. Książnica Cieszyńska w pełnometrażowym filmie dokumentalnym, który będzie miał premierę jesienią.

„Protokoły posiedzeń plenarnych Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego”. Prezentacja oryginału i edycji
Hall dolny, godz. 19.00-24.00

Stało się już książnicową tradycją, że na Noc Muzeów publiczność otrzymuje możliwość bliższego zapoznania się z jednym z cymeliów skrywanych na co dzień w bibliotecznych magazynach. Tym razem, w związku z setną rocznicą odzyskania przez Polskę niepodległości, zaprezentowany zostanie bezcenny rękopis bezpośrednio związany z wydarzeniami z lat 1918-1920 – protokoły posiedzeń plenarnych Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego, które – będąc ważnym dokumentem odradzania się Rzeczypospolitej po okresie zaborów – znacznie wykraczają swą wartością poza region Śląska Cieszyńskiego. To dwa oprawne tomiszcza pokaźnej grubości, pieczołowicie zapisane głównie ręką protokolanta Rady Feliksa Hajduka, zawierające szczegółowe relacje z dyskusji jej członków oraz interesantów, w okresie powstania Rady 19 października 1918 r. do ostatniego posiedzenia 4 sierpnia 1920 r. Uznawane za zaginione od końca lat trzydziestych do roku 1990 (kiedy to zostały odnalezione podczas skontrum Oddziału Zabytkowego Biblioteki Śląskiej, protoplasty Książnicy Cieszyńskiej), były wyłączone z obiegu naukowego podczas powstawania najobszerniejszych opracowań na temat Rady, co dziś nadaje im dodatkowego wymiaru i zmusza do refleksji nad koniecznością ponownego opracowania jej dziejów. Rękopis protokołów  będzie można skonfrontować z ich drukowaną edycją, wydaną przez Książnicę Cieszyńską w 2016 roku w ramach elitarnej serii „Bibliotheca Tessinensis” w opracowaniu prof. Edwarda Długajczyka i dr. Miłosza Skrzypka.

 

Pokazy konserwacji zabytkowych książek
Wstęp w grupach 10-12-osobowych o godz. 19.00, 21.30, 22.30
Zapisy w dniu imprezy od godz. 18.30 w hallu głównym

Tradycyjnie Książnica zaprasza do zwiedzenia pracowni konserwatorskich. Na przykładach starych dokumentów i ksiąg rozszyfrowane zostaną ślady pozostawione przez czas i ludzi, które spowodowały, że w tej chwili niezbędna jest ich naprawa, a nawet konserwacja. W obiektywie mikroskopu można będzie spojrzeć prosto w oczy szkodnikom książkowym oraz zobaczyć urządzenia, które uwalniają księgozbiór od mikroorganizmów i żerujących w nim owadów. Konserwator opowie i pokaże, jak przebiega proces konserwacji, a także jak przy pomocy  płynnej masy papierowej uzupełniane są braki w papierowych kartach. Dopełnieniem spotkania w pracowniach konserwatorskich będzie prezentacja najstarszych ksiąg po konserwacji oraz historia zniszczenia i odzyskania globusa Jüttnera stojącego pośrodku sali L. J. Szersznika.

„Mieszkańcy Cieszyna piszą rodzinną kronikę swego miasta”
Sala konferencyjna, godz. 19.00-24.00

Już po raz piąty w czasie  Nocy Muzeów goście Książnicy będą mieli możliwość dokonania własnoręcznych wpisów w Kronice Cieszyna, która stopniowo zapełnia się wspomnieniami związanymi z przeszłością miasta i jej mieszkańców. Rok przebiegający pod znakiem jubileuszu stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości stwarza szczególną okazję do refleksji historycznych, które – odnotowane na kartach  Kroniki – zostaną zachowane w zbiorach Książnicy dla kolejnych generacji Cieszyniaków.