W najbliższą niedzielę, 9 października 2022 r. o godz. 16.00, w Książnicy Cieszyńskiej zainaugurowana zostanie druga edycja Festiwalu Muzycznego im. Jerzego Trzanowskiego na Śląsku Cieszyńskim „Cithara Sanctorum Silesia”, podczas której od 9 do 29 października 2022 r. w instytucjach kultury i obiektach sakralnych Cieszyna, Wisły, Jaworza, Ustronia i Bielska-Białej prezentowana będzie muzyka odwołująca się do tradycji zbioru pieśni religijnych zebranych przez pochodzącego z Cieszyna duchownego ewangelickiego, nauczyciela i poetę Jerzego Trzanowskiego (1592-1637). Odegrał on ogromną rolę w rozwoju luteranizmu wśród słowiańskich narodów Europy Środkowej, zyskując z czasem miano słowiańskiego Lutra.
W ramach inauguracji w sali konferencyjnej Książnicy Cieszyńskiej, która jest jednym z partnerów współorganizujących Festiwal, zostanie wygłoszony wykład Jolanty Sztuchlik pt. „Cithara sanctorum w domach cieszyńskich ewangelików”, podczas którego zostaną zaprezentowane notatki rękopiśmienne, dedykacje, kroniki rodzinne i inne znaki własnościowe pozostawione przez mieszkańców Śląska Cieszyńskiego na kartach egzemplarzy śpiewnika Jerzego Trzanowskiego przechowywanych w zbiorach cieszyńskich bibliotek zabytkowych, takich jak Książnica Cieszyńska, Biblioteka i Archiwum im. B. R. Tschammera, biblioteka Muzeum Śląska Cieszyńskiego oraz Knihovna „Silesia” w Muzeum Těšínska w Czeskim Cieszynie. Ich analiza potwierdziła, że śpiewnik ten był niezwykle popularny w Księstwie Cieszyńskim. W czasach ciężkich prześladowań religijnych wraz z Biblią i postyllą stał się fundamentem pobożności w rodzinach ewangelickich. Korzystano z niego podczas tajnych nabożeństw w leśnych kościołach, w domach posługiwano się nim przy sprawowaniu prywatnej liturgii, a wśród prostego ludu był wsparciem przy nauce czytania i pisania. Traktowano go z ogromnym szacunkiem, zapisywano najważniejsze fakty z życia rodziny i przekazywano z pokolenia na pokolenie.
Swój szacunek dla tego wybitnego dzieła dawni jego właściciele wyrażali również poprzez zastosowanie do zabezpieczenia jego kart specjalnych okładek naśladujących monumentalne średniowieczne oprawy składające się z drewnianych desek, pokrytych skórą i zdobionych złoceniami lub ślepymi tłoczeniami oraz metalowymi okuciami z guzami umieszczanymi w narożnikach i pośrodku zwierciadła oprawy. Dodatkowo na brzegach kart kancjonałów wytłaczano geometryczne ozdoby, a całość spinano przy użyciu skórzano-metalowych zapinek. Dlatego po zakończeniu wykładu organizatorzy zapraszają do hallu dolnego Książnicy, gdzie o godz. 17.00 rozpocznie się wernisaż wystawy pt. „Monumentalne oprawy śpiewnika Jerzego Trzanowskiego „Cithara sanctorum” ze zbiorów Książnicy Cieszyńskiej”. Na ekspozycji przygotowanej we wnętrzu biblioteki ks. Leopolda Jana Szersznika zaprezentowane zostaną cztery typy opraw imitujących okładki z okresu średniowiecza, w zależności od zastosowanego w nich zdobnictwa. Pierwszy z nich to oprawy, w których wykonane z desek i pokryte skórą okładziny zdobią metalowe okucia z guzami oraz złocone lub tłoczone na ślepo ramki, wykonane ze stylizowanych wici o motywach geometrycznych lub roślinnych. Drugi typ opraw charakteryzuje się zastosowaniem dodatkowych metalowych okuć również na grzbiecie oprawy. Są to najczęściej dwie lub trzy metalowe blaszki z guzami, połączone za pomocą cienkich drucików z okuciami umieszczonymi na górnej i dolnej okładce blisko grzbietu. Podobnym zdobnictwem cechuje się trzeci typ opraw z metalowymi okuciami i guzami. Posiada on dodatkowo wąski, skórzany pasek, który łączy ze sobą metalowe okucia znajdujące się na obu okładzinach blisko grzbietu. Na szczególną uwagę zasługuje czwarty typ opraw zastosowany przez XVIII i XIX-wiecznych introligatorów do oprawiania egzemplarzy „Cithary sanctorum”, w których metalowe okucia występują nie tylko na grzbiecie, ale pokrywają też większą część okładzin, a do ich zdobienia wykorzystano metodę cyzelowania zwaną puncowaniem. Grupę okładek z metalowymi okuciami i guzami zamyka piąty typ opraw. Zastosowano w nim schemat dekoracji polegający na podziale zwierciadła oprawy, za pomocą ukośnie krzyżujących się linii, na niewielkie pola ozdobione pojedynczymi, małymi tłokami w kształcie kwiatów. Motyw otacza ozdobna bordiura utworzona z potrójnej, ozdobnej linii. Całość dopełniają okrągłe, metalowe guzy umieszczone w narożnikach i pośrodku okładzin oraz skórzano-metalowe zapięcia. Oprócz kilku odmian opraw z metalowym okuciami i guzami, można wyróżnić kolejny, szósty już typ okładek, polegający na zastosowaniu do ich zdobienia techniki złocenia. Ostatnim, siódmym typem opraw, zastosowanym w zachowanych w Książnicy Cieszyńskiej egzemplarzach śpiewnika Jerzego Trzanowskiego, są oprawy tłoczone, wykonane z desek pokrytych skórą ozdobioną tłoczonymi ornamentami.
Wszystkich zainteresowanych bliższym poznaniem dawnych właścicieli „Cithary sanctorum” i ich sposobami na okazywanie szacunku temu cennemu dziełu zapraszamy 9 października 2022 r. o godz. 16.00 do Książnicy Cieszyńskiej. Szczegółowy program Festiwalu Muzycznego im. Jerzego Trzanowskiego „Cithara Sanctorum Silesia” znajduje się zaś TUTAJ.
Jolanta Sztuchlik