W piątek 18 maja 2018 r. o godz. 17.00 Książnica Cieszyńska zaprasza na kolejne spotkanie w ramach cyklu „Cymelia i osobliwości w zbiorach Książnicy Cieszyńskiej”, które odbędzie się w sali konferencyjnej biblioteki. Celem zainaugurowanego w 2015 r. cyklu jest prezentacja najcenniejszych, najokazalszych i najbardziej znaczących – zarówno w skali Śląska Cieszyńskiego, jak też Polski czy Europy – druków i rękopisów. W ramach najnowszej odsłony cyklu zaprezentowane zostanie najsłynniejsze XVI-wieczne dzieło poświęcone anatomii człowieka. Prezentację poprowadzi Krzysztof Kleczek.
Do czasów Renesansu niekwestionowanym autorytetem w dziedzinie medycyny pozostawał Klaudiusz Galen (ok. 130-200) – rzymski lekarz greckiego pochodzenia. Wywarł on szczególny wpływ na anatomię, stanowiącą jedną z głównych gałęzi medycyny. W XVI w. wyzwanie Galenowi i jego spuściźnie rzucił urodzony w Brukseli Andreas Vesalius (1514-1564) – doktor medycyny, profesor uniwersytetu w Lowanium oraz nadworny medyk cesarza Karola V, uważany współcześnie za prekursora nowoczesnej anatomii: „Vesaliusa należy uznać za twórcę współczesnej anatomii nie dlatego, że pierwszy wpadł na pomysł osobistego sprawdzenia budowy ciała ludzkiego, gdyż i przed nim już wykonywano sekcje zwłok, ale dlatego, że stworzył on w niesłychanie krótkim czasie dzieło, które anatomię człowieka ukazało jako naukę, i ponieważ zaprezentowane przez niego wyniki badań anatomicznych stały się podstawą rozwoju całej współczesnej medycyny (Johann Dankmeijer)”. Wzmiankowane dzieło, zatytułowane De humani corporis fabrica libri septem (Traktat o budowie ciała ludzkiego), zostało opublikowane w 1543 r. w bazylejskiej oficynie wydawniczej Johannesa Oporinusa, stanowiąc opus magnum Andreasa Vesaliusa.
Niewątpliwie jedną z cech wyróżniających dzieło Vesaliusa są ilustracje, których nie sposób nie docenić również pod względem artystycznym. Znaczenie ilustracji podkreślają słowa samego autora dzieła: „Dzieło opracowałem w taki sposób, ażeby nawet ci, którzy nie mogą uczestniczyć osobiście w sekcjach, mogli poznać dobrze anatomię. Ilustrowałem to dzieło rycinami, które wiernie oddają wygląd narządów”. Zdaniem Vesaliusa, tablice anatomiczne miały zachęcać studentów do uczestnictwa w sekcjach. Dzieło De humani corporis fabrica zawiera 300 drzeworytowych ilustracji, pochodzących, jak się powszechnie uważa, z warsztatu Tycjana. Drzeworyty ilustrują budowę anatomiczną ludzkiego ciała. Są to projekcje zarówno całych układów, jak i ich szczegółowych elementów. Projekcje poszczególnych układów (np. kostnego czy też mięśniowego) przedstawione są w różnych, często nienaturalnych pozach, które Vesalius umieścił z rozmysłem w celu pełniejszego uwydatnienia struktur anatomicznych. Wartość ilustracji i uniwersalny, ponadczasowy charakter całości dzieła podkreśla również fakt, że ponad 200 lat później autorzy Wielkiej Encyklopedii Francuskiej, ilustrując hasło „Anatomia”, wzorowali się – czy wręcz kopiowali – przedstawienia ludzkiego szkieletu pochodzące z dzieła Vesaliusa.
W 1802 roku cieszyński jezuita Leopold Jan Szersznik wszedł w posiadanie egzemplarza drugiej edycji De humani corporis fabrica, która ukazała się w 1555 roku i, podobnie jak pierwsza, została wydrukowana w oficynie wydawniczej Johannesa Oporinusa w Bazylei. Na bibliotecznym regale udostępnionej przez Szersznika publicznie w 1802 roku biblioteki dzieło to zajęło jakże symboliczne miejsce, poprzedzając XVI-wieczne wydania dzieł Hipokratesa i Galena
Krzysztof Kleczek
