Dzieła „pieśniarza rzymskiej liry” w księgozbiorze Leopolda Jana Szersznika

Strona tytułowa dzieł Horacego w edycji Mureta i Lambina (Antverpiae, 1566).

W księgozbiorze Leopolda Jana Szersznika na szczególną uwagę zasługuje renesansowa edycja dzieł wszystkich najwybitniejszego – obok Wergiliusza – lirycznego poety starożytnego Rzymu. Prezentowane wydanie, opracowane przez Marca Antoine’a Mureta oraz Denisa Lambina na podstawie kanonicznego układu dzieł Horacego zastosowanego po raz pierwszy w drugiej połowie I w. n.e. przez Marka Waleriusza Probusa i do dnia dzisiejszego stanowiącego niewzruszony punkt odniesienia dla krytycznych edycji pism rzymskiego poety, ukazało się w Antwerpii i zostało wydane w 1566 roku w oficynie wydawniczej jednego z najważniejszych wydawców epoki Renesansu – Krzysztofa Plantina. To jednocześnie jeden z najcenniejszych zabytków światowej poezji spośród wszystkich znajdujących się w księgozbiorze ks. Leopolda Jana Szersznika.

Strona tytułowa dzieł Horacego w edycji Mureta i Lambina (Antverpiae, 1566).
Strona tytułowa dzieł Horacego w edycji Mureta i Lambina (Antverpiae, 1566).

Quintus Horatius Flaccus (65 r. p.n.e. – 8 r. n.e.), zwany potocznie Horacjuszem, był nie tylko niezrównanym geniuszem na polu poezji lirycznej (ody, pieśni, jamby) oraz satyry, lecz również największym teoretykiem literatury pięknej w dziejach antycznego Rzymu, a jego główny traktat w tym zakresie, dzieło zatytułowane „O sztuce poetyckiej”, było jednocześnie najstarszym rzymskim traktatem poświęconym teorii literatury. O życiu samego Horacego zachowało się stosunkowo wiele świadectw czerpanych głównie z licznych aluzji autobiograficznych rozsianych w jego wierszach, jak i z bardziej (Swetoniusz) czy mniej (Porfirion) wiarygodnych dzieł biograficznych, które przetrwały do dzisiaj.

Horacy przyszedł na świat w 65 r. p.n.e. w mieście Wenuzja, położonym w południowo-wschodniej Italii jako syn wyzwoleńca. Jego ojciec, który przez znaczną część życia służył jako niewolnik publiczny z chwilą, gdy został wyzwolony, postanowił zadbać o pełne wykształcenie swego syna zdradzającego od najmłodszych lat niepospolity talent literacki. W wieku lat dziesięciu Horacy przeniósł się do Rzymu, gdzie po pewnym czasie podjął pracę pośrednika finansowego, która umożliwiła mu uczęszczanie na prywatne zajęcia z retoryki prowadzone przez rozmaitych nauczycieli (w tym Luciusa Orbillusa Pupillusa). Widząc niezwykłe postępy syna w nauce kunsztu retorycznego, ojciec postanowił również zadbać o jego możliwie najdoskonalsze wykształcenie filozoficzne, w związku z czym wysłał go do Aten, gdzie słuchał wykładów scholarchów platońskiej Akademii, arystotelejskiego Likeionu, a także zapoznał się z poglądami epikurejczyków, których światopogląd oraz głoszone ideały „sztuki życia” szczególnie wpłynęły na jego twórczość poetycką. Po powrocie do Rzymu został objęty amnestią i wyzwolony przez cesarza Oktawiana Augusta, lecz utracił jednocześnie majątek rodzinny. Trudna sytuacja finansowa sprawiła, że postanowił chwycić za pióro i wykorzystać talent oraz zgromadzoną wiedzę literacko-filozoficzną, by zapewnić sobie źródło dochodu. W tym czasie zaprzyjaźnił się z Wergiliuszem, dzięki któremu z kolei poznał Gaiusa Cilniusa Maecenasa, wpływowego rzymskiego polityka, osobistego doradcę i bliskiego przyjaciela samego cesarza Oktawiana, który w pamięci potomności zapisał się jako najhojniejszy protektor artystów rzymskich, a jego nazwisko począwszy od epoki Odrodzenia dało podstawę całej nieformalnej instytucji mecenatu. Horacy przez całe życie pamiętał o dobrodziejstwie otrzymanym od swego protektora, czego wymownym świadectwem jest kilkadziesiąt dedykacji zamieszczanych przy najważniejszych utworach. Horacy przez całe życie żył i tworzył w Rzymie, często przenosząc się do Sabinum; zmarł 8 roku po Chr. Otoczony glorią poetyckiej chwały.

Prezentowany tu egzemplarz dzieł zachowanych Horacego obejmuje wszystkie 162 utwory poetyckie, mieszcząc w sobie pisane w młodości „Epody” (zbiór arcydzieł poezji jambiczno-daktylicznej), dwie księgi „Satyr” oraz „Ody”, znane również jako „pieśni liryczne” („Carmina”), w których talent poetycki Horacego osiągnął bodajże swoje apogeum. Ponadto, zawiera on wzmiankowany już traktat Horacego „O sztuce poetyckiej” oraz korespondencję poety z przyjaciółmi. Horacy, który w swojej liryce wykuł sobie „pomnik trwalszy od spiżu” („exegi monumentum aere perennius”), pozostaje jednym z największych poetów nie tylko całego antyku, lecz również dziejów literatury en bloc.

Oprac. Artur Lewandowski