Franciszek Popiołek – ojciec polskiej historiografii na Śląsku Cieszyńskim

Franciszek Popiołek (1868–1960)

Franciszek Popiołek (1868–1960) należał do grona najwybitniejszych historyków działających na Śląsku Cieszyńskim w pierwszej połowie XX w. Pochodzący z Galicji uczony był zasłużonym polskim historykiem i bibliotekarzem, a także członkiem zarządu Czytelni Ludowej w Cieszynie (1900-1904), nauczycielem, dyrektorem Gimnazjum Polskiego (1919), dyrektorem Gimnazjum im. A. Osuchowskiego w Cieszynie (1920-1932), aktywnym działaczem Macierzy Szkolnej Księstwa Cieszyńskiego, kustoszem Muzeum Miejskiego w Cieszynie (1932-1939), honorowym członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku i Polskiego Towarzystwa Historycznego. Zdobył również zaszczytny tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Uczony udzielał się także aktywnie w wielu towarzystwach naukowych, jak choćby: w Polskim Towarzystwie Pedagogicznym, Polskim Towarzystwie Ludoznawczym (prezes od 1929 r.) czy w Polskim Towarzystwie Historycznym. Warto dodać, że był osobą dbającą o kulturę fizyczną i zdrowy styl życia (dał się poznać jako zapalony miłośnik turystyki rowerowej).

 

Dla polskiej historiografii Śląska Cieszyńskiego był tym, kim Gottlieb Biermann dla historiografii niemieckiej – pierwszym polskim, zawodowym historykiem regionu. Inspiracją do zajęcia się przez niego historią regionalną Śląska Cieszyńskiego stała się jego praca jako nauczyciela historii i geografii w Gimnazjum Polskim (od 1899 r.), a być może także namowy ze strony ks. Józefa Londzina, z którym blisko współpracował w Polskim Towarzystwie Ludoznawczym i Macierzy Szkolnej Księstwa Cieszyńskiego.

Przy nauce historii powszechnej nieraz zaczepiałem o historię Śląska, aby wzbudzić u uczniów zainteresowanie dla tego przedmiotu. Chcąc to robić, musiałem sam zapoznać się bliżej z historią Śląska. Stąd początek moich studiów historycznych, pracy nad historią Śląska. Dotąd pisali o sprawach śląskich tylko obcy, przede wszystkim Niemcy, zabarwiając je oczywiście po swojemu, kulturę śląską całą zagarniając dla siebie.

(Franciszek Popiołek, „Pamiętnik napisany z namowy przyjaciół”.
W: „Zaranie Śląskie”, 1957, z. 1-2, s. 79-89)

Debiutował w 1904 r. publikacją pt. „Dzieje Cieszyna od założenia miasta do czasów nowszych”. Do 1939 r. opublikował co najmniej 295 prac naukowych poświęconych dziejom Śląska Cieszyńskiego, spośród których do najważniejszych należą m.in.: Dzieje Śląska austryackiego (1913 r.), Dzieje Cieszyna (1904, 1916), Historia osadnictwa w Beskidzie Śląskim (1939 r.), czy Studia z dziejów Śląska Cieszyńskiego (1958 r.). O wartości dzieł Franciszka Popiołka świadczy fakt, że do dzisiaj nie wyszły z obiegu naukowego i wciąż są powszechnie wykorzystywane przez historyków.

Zainteresowanym osobą Franciszka Popiołka polecamy artykuł Mariana Dyby opublikowany w „Pamiętniku Cieszyńskim” z 1994 r., t. 9, s. 114-131 (dostępny w kolekcji cyfrowej Książnicy Cieszyńskiej/Śląska Biblioteka Cyfrowa):  https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/11992/edition/11026/content

Duża część dzieł Franciszka Popiołka została zdigitalizowana w ramach projektu „Udostępnienie cieszyńskiego dziedzictwa piśmienniczego on-line” (ze względu na ochronę praw autorskich publikacje są dostępne w czytelni ogólnej Książnicy Cieszyńskiej):

Dzieje Cieszyna (Cieszyn, 1904)
Szkolnictwo ludowe śląskie w r. 1910 (B.m., 1911)
Popularne dzieje Śląska (Cieszyn, 1910)
Dzieje Śląska austryackiego z illustracyami (Cieszyn, 1913)
Dzieje Cieszyna (Cieszyn, 1916, wyd. 2)
Przedwojenny stan polskiego szkolnictwa ludowego w Księstwie Cieszyńskiem (Cieszyn, 1917)
Ligotka Kameralna jedna ze wsi podgórskich (Ligotka Kameralna, 1935)
Wisła (Cieszyn, 1937)
Choroby zakaźne na Śląsku Cieszyńskim w dawnych czasach (Cieszyn, 1939)
Orłowa i Ostrawa Polska (Cieszyn, 1915)

Rafał Cholewa