Książnica Cieszyńska zaprasza na wernisaż wystawy Herodot i inni. Wielkie dzieła dawnych historiografów, który odbędzie się dnia 14 czerwca 2019 r. o godz. 15:00 w galerii biblioteki. Jak wskazuje sam tytuł wystawy, znajdą się na niej największe spośród arcydzieł dawnych historiografów, począwszy od czasów narodzin tej dyscypliny wiedzy w starożytnej Jonii aż po początki XIX wieku, kiedy to historia, ugruntowawszy swoje teoretyczne założenia oraz metodologię, w pełni stała się nauką w nowoczesnym rozumieniu tego słowa. Dzieła zaprezentowane na wystawie obejmują więc okres niemal dwóch i pół tysiąca lat dziejów historiografii, rozciągający się od Herodota po XIX-wieczny historyzm.
W dzisiejszej dobie, gdy z jednej strony szumnie obwieszcza się „koniec historii”, z zaskakującą łatwością systematycznie usuwając wszelką dziejowość z horyzontu życia współczesnego człowieka, z drugiej zaś strony powstają niebezpieczne pokusy światowych potęg politycznych, aspirujących do kreślenia rozmaitych wersji ideologii „nowej historii”, niezbędne staje się zachowanie równowagi między obiema wspomnianymi skrajnościami, z których każda na właściwy sobie sposób zafałszowuje obraz historycznego dziedzictwa oraz jego znaczenia dla kształtu naszej tożsamości. Podobną sytuację doskonale obrazuje alegoria niemieckiego malarza doby baroku, Johannesa Hulsmanna, służąca za motyw ilustracyjny wystawy wyeksponowany na plakacie: historia, która w każdym czasie powinna odgrywać zaszczytną rolę nauczycielki życia i oświetlać je przekazywanym z pokolenia na pokolenie blaskiem prawdy, bardzo często pada ofiarą trzech równie groźnych skłonności ludzkich: niewiedzy, kłamstwa oraz zapomnienia.
Prezentację największych arcydzieł w dziejach historiografii otworzy monumentalny dorobek historyków starożytnej Grecji, którzy jako pierwsi zaczęli uprawiać badania historyczne w celach czysto poznawczych. W trakcie trwania wystawy zwiedzający będą mogli zapoznać się z najważniejszymi pracami helleńskich historyków, począwszy od Herodota, słusznie określonego przez Cycerona mianem „ojca historii”, przez słynną Wojnę peloponeską Tukidydesa, twórczość Ksenofonta i Plutarcha, aż po prace Polibiusza czy Diodora Sycylijczyka. Historiografia starożytnego Rzymu (zarówno okresu republiki, jak i cesarstwa), kształtująca się pod przemożnym wpływem dziedzictwa greckiego, zaprezentowana zostanie na podstawie dzieł autorów tej miary, co Tacyt, Tytus Liwiusz, Juliusz Cezar, Pliniusz Starszy, Swetoniusz oraz Salustiusz. Na wystawie nie zabraknie również historiografii bizantyńskiej, rozwijającej się we wschodniej części imperium rzymskiego: obrazować będą ją kroniki Gregoriusa Sphranteza oraz Zosimosa.
Dorobek historiografów starożytnych pozostałby niepełny bez uwzględnienia religijnych koncepcji dziejów, interpretujących historię w perspektywie przejawiania się w niej boskiej Opatrzności, całkiem transcendentnej względem świata. Mowa tu o historiografii żydowskiej oraz chrześcijańskiej, na gruncie których cykliczne postrzeganie dziejów w analogii do rytmu przemian natury zastąpione zostało linearnym ich rozumieniem, utrzymującym się odtąd nieprzerwanie do dnia dzisiejszego. Pierwszą z nich reprezentować będą dwie najważniejsze prace jedynego właściwie historyka żydowskiego, nie licząc licznych autorów ksiąg religijnych sensu stricto – Józefa Flawiusza, który w Wojnie żydowskiej oraz w Starożytnościach żydowskich nie tylko wprowadził problematykę historii narodu żydowskiego do dyskursu historyków śródziemnomorskich, lecz również wzmiankował w nich o przyjściu na świat Jezusa Chrystusa, pozostawiając potomności jedno z nielicznych pozachrześcijańskich świadectw Jego istnienia. Historiografia chrześcijańska, która jako jedyna przetrwała schyłek starożytności i stała się podstawą dla rozwoju koncepcji historii średniowiecznej oraz nowożytnej Europy, zostanie zaprezentowana począwszy od pierwszej artykulacji chrześcijańskiej optyki widzenia ludzkiej historii zawartej w Dziejach apostolskich św. Łukasza, przez najważniejsze dzieła wczesnochrześcijańskich historyków, takich jak Laktancjusz, św. Hieronim oraz Euzebiusz z Cezarei, aż po najdojrzalsze dzieło antycznej historiografii chrześcijańskiej: monumentalną syntezę chrześcijańskiej historiozofii spisaną na kartach Państwa Bożego przez św. Augustyna – największego teologa wśród Ojców Kościoła.
Wraz z największą dziejową klęską świata antycznego, jaką był upadek imperium rzymskiego, Europa wtrącona została w długi okres regresu kulturowego, na określenie którego myśliciele doby renesansu, a później oświecenia, ukuli pejoratywne i niesprawiedliwe określenie „wieków ciemnych”, pokutujące do dnia dzisiejszego. Wbrew tego rodzaju stereotypowym ocenom, odmawiającym bogatej i różnorodnej epoce średniowiecza posiadania własnej świadomości historycznej, przedstawione na wystawie dzieła średniowiecznych dziejopisów dowiodą, że ów trwający ponad tysiąc lat okres ludzkiej historii dysponował własnym, bogatym doświadczeniem historyczności istnienia. Historiografię wieków średnich reprezentować będą liczne kroniki, począwszy od Latopisu Nestora, przez XVI-wieczne wydanie fragmentów Kroniki Thietmara, Kronikę Cariona rozwiniętą w okresie Reformacji przez Melanchtona oraz Kronikę Słowian Helmonda i Arnolda. Z kolei średniowieczne dziejopisarstwo polskie zobrazują najważniejsze opracowania historii naszego narodu: Kronika Galla Anonima (pierwsze polskie wydanie z 1824 r.), Chronicon Poloniae maioris autorstwa Bogufała oraz dwa dzieła o tytule Historia polonica autorstwa najwybitniejszych rodzimych historyków doby średniowiecza: mistrza Wincentego Kadłubka oraz Jana Długosza.
Dziejopisarstwo renesansowe, w którym do głosu zaczęła dochodzić antropocentryczna perspektywa widzenia dziejów stająca się podstawą dla wszelkich późniejszych prób modernizacji historiografii, ilustrować będą prace Thomasa Morusa, Jeana Bodina, Williama Camdena oraz Alberta Krantza, zaś wśród koryfeuszy polskich historyków epoki odrodzenia nie zabraknie najważniejszych prac historycznych Macieja z Miechowa, Marcina Kromera, Łukasza Górnickiego, Marcina Bielskiego, Aleksandra Gwagnina, Stanisława Orzechowskiego (Okszyca) czy Reinholda Heidensteina.
Z kolei erudycyjno-krytyczna historiografia XVII wieku, traktowana bardzo często jako twórczość niesamoistna, stanowiąca zaledwie kładkę między epokami Renesansu oraz Oświecenia, zostanie ukazana na podstawie szczytowych osiągnięć tego okresu jako wyraz integralnego, a przy tym swoistego i unikalnego momentu dziejowego nowożytnej historiografii, w którym położone zostały podwaliny pod jej dalszy, bujny rozwój. Wśród najważniejszych teoretycznych prac historyków XVII w. na wystawie znajdą się dzieła tak istotne, jak słynny Słownik historyczny i krytyczny Pierre’a Bayle’a, Teodycea Gottfrieda Wilhelma Leibniza, a także pisma Bernarda Fontenelle’a, Jacquesa Benigne’a Bossueta czy Jeana Mabillona. Z kolei bogactwo polskiego dorobku na polu historiografii tego okresu reprezentować będą prace Stanisława Kobierzyckiego, Samuela Twardowskiego ze Skrzypny, Wespazjana Kochowskiego czy Wawrzyńca Rudawskiego.
Przełom oświeceniowy jako najdonioślejsze wydarzenie w dziejach nowożytnej historiografii, doprowadzające do konsekwentnego przeobrażenia jej podstaw, przedmiotu oraz zadań, zobrazuje poczet sztandarowych dzieł, w których ideologia oświecenia, promieniująca na całą Europę, znalazła swój najpełniejszy wyraz: na wystawie zaprezentowane zostaną więc najważniejsze prace historyczne Monteskiusza, Woltera, Jeana Jacquesa Rousseau, Henry’ego St. Johna Bolingbroke’a, Davida Hume’a, Edmunda Burke’a, Lodovico Muratoriego, Johanna Joachima Winckelmanna oraz Augusta Ludwika Schlössera. Dorobek historiograficzny polskiego Oświecenia, w którym odzwierciedlała się napięta sytuacja Polski w przededniu rozbiorów wraz z przenikającymi ją napięciami między obozem monarchicznym i republikańskim oraz konfliktami teoretyków postępu ze zwolennikami sarmackiej wizji dziejów Polski, zobrazują dzieła reprezentujące pełen wachlarz ówczesnych polemik: Adama Naruszewicza, Gottfrieda Lengnicha, Józefa Aleksandra Jabłonowskiego, Franciszka Salezego Jezierskiego, Seweryna Rzewuskiego, Wincentego Skrzetuskiego czy Stanisława Staszica.
Prezentację repertuaru dzieł dawnych historiografów zamkną prace historyków początku XIX wieku, w których śledzić można rozwój kształtowania się historii jako nauki w dzisiejszym rozumieniu tego słowa, do czego w największym stopniu przyczyniło się powstanie historyzmu. Wśród najważniejszych dzieł reprezentujących genealogię oraz istotę tego nurtu znajdą się więc prace Johanna Gottfrieda Herdera, Georga Wilhelma Hegla, a także dzieła jego właściwego twórcy – Leopolda von Rankego. Natomiast polską myśl historyczną XIX stulecia zobrazują opracowania Joachima Lelewela, Jerzego Samuela Bandtkiego, Karola Sienkiewicza oraz Józefa Ignacego Kraszewskiego.
Niepodobna wymienić każdego z arcydzieł historiografii, które zaprezentowane zostaną w trakcie trwania wystawy. Wszystkie z obecnych na niej eksponatów pochodzą ze zbiorów biblioteki. Wystawa, której autorami są Krzysztof Kleczek i Artur Lewandowski, otwarta będzie w dniach 15.06-05.10 b.r. w galerii Książnicy Cieszyńskiej przy ul. Menniczej 46, od wtorku do piątku w godz. 8:00-18:00 oraz w soboty w godz. 9:00-15:00.
Artur Lewandowski
