Historiozofia Friedricha Schillera

W najbliższy piątek 27.05.2022 r. o godz. 17.00 Książnica Cieszyńska zaprasza na kolejną prelekcję z cyklu „Cymelia i osobliwości ze zbiorów Książnicy Cieszyńskiej”, zatytułowaną „Historiozofia Friedricha Schillera”. Wykład poprowadzi Artur Lewandowski.

Friedrich Schiller (1759-1805) – słynny autor „Zbójców” (1781), „Intrygi i miłości” (1783), „Don Carlosa” (1787-1788), „Trylogii o Wallensteinie” (1799), „Marii Stuart” (1800), „Wilhelma Tella” (1803-1804), jak również poematu „Oda do radości” (1786) – znany jest głównie ze swej działalności dramaturgicznej i poetyckiej, tymczasem nie mniej istotną i trwałą część jego bogatego dorobku stanowi twórczość z zakresu estetyki, teorii sztuki, antropologii, filozofii oraz historiozofii. Właśnie ostatni z wymienionych obszarów zainteresowań Schillera stanie się właściwym przedmiotem prelekcji.

Warto zaznaczyć, że słynny niemiecki poeta przełomu epok oświecenia i romantyzmu, począwszy od 1789 roku zajmował się historią zawodowo jako profesor nauk historycznych na Uniwersytecie w Jenie, a wygłoszona przezeń przy okazji inauguracji cyklu wykładów mowa akademicka „Co to jest historia powszechna i po co ją studiujemy?” – oprócz tego, że zawiera streszczenie zasadniczych poglądów Schillera odnośnie metody uprawiania nauk historycznych – do dnia dzisiejszego stanowi niedościgniony wzorzec piękna stylu i klarowności dyskursu. Schiller napisał trzy szczegółowe monografie historyczne (poświęcone dziejom krucjat, wojny trzydziestoletniej oraz odzyskaniu przez Niderlandy suwerenności w trakcie wojen z Hiszpanią), lecz to nie one staną się ośrodkowym tematem piątkowej prelekcji, która dotyczyć będzie teorii dziejów (historiozofii) Schillera wyłożonej na kartach dwóch następujących rozpraw pochodzących z późnego okresu jego twórczości: „Listów o estetycznym wychowaniu człowieka” (1795) oraz „O poezji naiwnej i sentymentalnej” (1795-1796).

W obu wzmiankowanych rozprawach Schiller inauguruje dystynktywny dla nowoczesnej historiozofii niemieckiej dialektyczny sposób rozpatrywania dziejów powszechnych, dążąc do unikalnej syntezy poglądów Kanta i Goethego, Rousseau i Winckelmanna, a także klasycystycznych wyobrażeń o ideale antyku i najważniejszych tendencji Oświecenia. Dialektyczny charakter historiozofii Schillera, realizujący się poprzez sprzeczności i ich nieustanne przezwyciężanie, uwyraźnia się najpełniej w przyjętym przezeń triadycznym schemacie dziejów powszechnych, które począwszy od „etapu fizycznego” (starożytność), przez „etap estetyczny” (nowoczesność), aż po „etap moralny” (przyszła synteza dwóch poprzednich) realizują oświeceniowy mechanizm postępu opisany przez Condorceta oraz „zasadę doskonalenia” wyartykułowaną przez Rousseau. W trakcie wystąpienia omówione zostaną również centralne kategorie historiozofii Schillera: dualizm „pracy i spekulacji”, „idealizmu i realizmu”, „osoby i stanu”, „naiwności i sentymentalności” oraz „popędu materii i formy” znajdującego swoje pojednanie w estetycznym popędzie „gry”; przedstawiony zostanie ponadto ostateczny ideał przyszłej syntezy sprzeczności dziejowych i zarazem ostatecznego stadium doskonałości kulturowej w koncepcji „Elizjum” osiąganego dzięki pięknu i estetycznemu wychowaniu ludzkości.

Przybliżeniu historiozoficznych koncepcji mistrza klasyki weimarskiej towarzyszyć będzie prezentacja cymelium pochodzącego z historycznego księgozbioru pomuzealnego, jakim niewątpliwie jest XIX-wieczna edycja „Dzieł” (Werke) Schillera pod redakcją Heinricha Kurza, wydawana przez Instytut Bibliograficzny w Lipsku, której VII tom zawiera zbiór pism historiozoficznych, estetycznych i filozoficznych Friedricha Schillera, w tym obu kluczowych rozpraw: „Listów o estetycznym wychowaniu człowieka” oraz „O poezji naiwnej i sentymentalnej”.