Hospicjum Zaolzie

—    Jestem Polakiem, uczestniczę w naszych spotkaniach i kocham to nasze Zaolzie, ale do Polski nie chodzę. Nie rozumiem też czymu w naszym „Głosie Ludu” tyle się pisze o Polsce, a przecież u nas tyle się dzieje — zrzędzi Emeryt, który tak Bogiem a prawdą niczym się nie różni od swych sąsiadów zza Olzy. Taka sama gwa­ra – tu może bardziej zbohemizowana, tam z większą domieszką literackiej bądź kolokwialnej polszczyzny, taka sama mentalność i identyczne podejście do świata w jego widzialnych i niewidzialnych aspektach. A jed­nak Emeryt uważa się za kogoś zupełnie, ale to zupełnie innego i postawa, którą przyjmuje określana jest dość lekceważącym terminem „nasizm” albo mniej pejoratywnym „tustelanizm” od słowa tu stela, czyli stąd. Tustelanin gloryfikuje wszystko co „nasze”, zaolziańskie, a jednocześnie nie identyfikuje się specjalnie ani z narodem polskim, ani tym bardziej z narodem czeskim i chętnie zamyka się w tym swoim małym i bezpiecznym zaolziańskim światku.

Za rozwój i krzepnięcie takiej postawy Strażak wini działaczy, szczególnie z Goraliji, którzy jego zdaniem pod pretekstem krzewienia kultury polskiej w rzeczy­wistości promują regionalizm.

—    To kult zasranej owcy, tak to nazywam. Co roku od­bywają się te wszystkie zabijaczki, dożynki, „miyszania łowiec”. Ale co to ma wspólnego z polskością? Tam nikt zdania po polsku nie potrafi sklecić, a przecież pienią­dze na tę działalność idą też i z Warszawy.

Ale ten brak samookreślenia jest typowy dla pograni­cza. Magiczne słowo „tutejszy” ma sprawić, by wszyscy piewcy idei narodowej zostawili autochtona w spokoju.

I ci „niejednoznaczni” stanowią bodaj czy nie naj­ciekawszą grupę z jaką można się spotkać na Zaolziu, a niekiedy mam wrażenie, że to oni dominują w tym krajobrazie. Ale osoby mające problemy z narodową identyfikacją to nie tylko tustelanie. Taki Kapral cho­ciażby w spisach powszechnych deklaruje się co prawda jako Polak, przez pamięć swojej zmarłej matki lecz już w Czechach przedstawia się jako Czech, a ze swoimi dziećmi nie mówi inaczej jak po czesku. I choć od gra­nicy dzieli go zaledwie kilkaset metrów, to w „polskim” Cieszynie czuje się nieswojo, jest zagubiony. — Kiedy trzeba mówię, że jestem Czechem, kiedy in­dziej, że Polakiem — twierdzi bez żenady i nie ukrywa, że swoją polskość podkreśla w momencie, kiedy stara się z Kongresu Polaków o pieniądze na działalność kie­rowanego przez siebie stowarzyszenia. Ale Kapral nie jest jakimś zaolziańskim wyjątkiem i posądzanie go o konformizm byłoby lekką przesadą.

Takich wypowiedzi można usłyszeć więcej i to od osób, które nie dość, że mają polskich antenatów, że same kończyły polskie szkoły podstawowe, ale nawet zda­wały maturę w polskim gimnazjum. Jednak w pewnym momencie ni stąd ni zowąd dochodziły do wniosku, że są Czechami. O takich pogardliwie mówi się szkopyrtocy, bo się szkopyrtnęli, czyli wywrócili, a tym samym odżegnali od własnych korzeni. Szkopyrtok jest neofitą, walczy ze wszystkim co polskie; to on, a nie „czescy na­cjonaliści” bierze puszkę z farbą i zamalowuje polskie napisy, bo na każdym kroku chce udowodnić, że jest pravým Čechem (“prawdziwym Czechem”), takim samym a może i bardziej cze­skim niż mieszkaniec Pragi, Hradca, Pilzna czy Budziejowic. Tymczasem na samym Zaolziu jest wyśmiewany przez Polaków, gardzi się nim powszechnie i osądza od czci i wiary. I biedak wciąż spotyka się z zarzutami o ko­niunkturalizm, gdyż on, niczym ta trzcina najbardziej jest podatny na najlżejsze powiewy wiatrów historii.

Byłem kiedyś na meczu hokejowym w Pradze. Trzy­niec grał akurat ze stołeczną Slavią. Co i raz ze strony slavistów słychać było gwizdy i okrzyki skierowane pod adresem trzynieckich kibiców i graczy.

—    Skurvení Poláci!!! Skurvení Poláci!!!

Ale wśród graczy hutniczego klubu nie było ani jednego Polaka, wśród kilkunastotysięcznej widowni może paru. Jednak region ostrawski i Karwina, i Hawierzów, i Trzyniec kojarzy się Czechom z Czech Środ­kowych z Polską.

Kto chciałby znaleźć się wtedy w skórze szkopyrtoka, który nagle dowiaduje się, że dla tego tłumu praskich kibiców jest li tylko „Polákem”? A jeszcze w czeskiej gazecie przeczyta cierpką życzeniową uwagę jednego z zawodników Slavii adresowaną do jego ukochanego klubu: Ať si táhnou hrát někde do Polska, ubožáci („A niech sobie idą grać gdzieś do Polski, łotry”). Szkopyrtok dostaje cięgi z obu stron, tu zdrajca — Już-Nie-Polak (na swoje życzenie), a tam przybłęda — Jeszcze-Nie-Czech (wbrew swym pragnieniom).

Gdzie leży klucz do zrozumienia tych dwóch stano­wisk, tustelańskiego i szkopyrtockiego, że tak ujmę, które łączy faktyczna rezygnacja z potrzeby utożsa­mienia się i uznania za swoją narodowości przodków? Właściciel górskiego schroniska nad Jabłonkowem przyznaje, że jego babcia była Polką.

—    I właściwie to ja też jestem Polakiem, po polsku ro­zumiem, ale nie mówię. Po kolejnych zmianach granic babcia stwierdziła, że ma już tego dosyć, że przyłączy się do narodu, który w danym państwie będzie domi­nujący, więc zostałem Czechem.