„Iliada. Pomór-gniew”
– wizja Wyspiańskiego

Wydanie „Iliady” z 1903 r. z rysunkami Stanisława Wyspiańskiego i tekstem Juliusza Słowackiego ze zbiorów Książnicy Cieszyńskiej

Lęk przed chorobą wpisany jest w świadomość człowieka. Kiedy zaś choroba dotyka zbiorowości, początkowo przekształca się w bezradność i przerażenie i dopiero stopniowo przechodzi w kontrdziałanie i zapobieganie. Odbicie czasu zarazy znajdowało odzwierciedlenie również w literaturze i ikonografii.

Kiedy Lucjan Rydel na zamówienie warszawskiego „Tygodnika Ilustrowanego” podjął się tłumaczenia „Iliady” Homera, zwrócił się z prośbą do Stanisława Wyspiańskiego o wykonanie ilustracji do eposu. Redakcja zgodziła się zamieścić cztery prace artysty, mimo że Wyspiański chciał każdą stronę opatrzyć rysunkiem: „do każdej strony w »Iliadzie« byłby obrazowo wykończony rysunek”. Ostatecznie od maja 1896 r. do połowy 1897 r. powstało jedenaście prac, w tym:  „Apollo – Łucznik”, albo bardziej opisowo: „Apollo razi grotami pomoru”.

 

Wszystkie wykonane przez Wyspiańskiego rysunki pojawiły się w publikacji: „Iliada. Pomór-Gniew”, której wydanie z 1903 r. znajduje się w zbiorach Książnicy Cieszyńskiej.  Ciekawie przedstawia się sama okładka z archaizowanym liternictwem i zajmującym centrum motywem kwiatowym w typowej, młodopolskiej manierze sygnowana monogramem malarza: S W. Warto też wspomnieć, że tekst polski był autorstwa Juliusza Słowackiego i stanowił parafrazę oryginału. W tymże wydaniu tekst grecki wydrukowany został na stronach parzystych, tekst polski na nieparzystych, a rysunki nie zostały umieszczony w miejscach bezpośrednio sąsiadujących z odpowiednimi fragmentami tekstu. Prace Wyspiańskiego, będące jego swoistą interpretacją eposu Homera, wpłynęły na pogłębione rozumienie antycznego świata przez artystę i na ich realizację w twórczości dramatycznej, jak „Achilleis” czy „Akropolis”.

Dla zrozumienia przedstawienia wizji pomoru przez Wyspiańskiego niezbędne jest krótkie przypomnienie fragmentu pierwszej księgi „Iliady” odnoszącego się do pomoru, również ze względu na walory edukacyjne tak obecnie pożądane we wprowadzonym systemie zdalnego nauczania. Wielką pomocą może się tu okazać właśnie księgozbiór Książnicy Cieszyńskiej.

Agamemnon głównodowodzący wojskami greckimi pod Troją odebrał kapłanowi Apolla, Chryzesowi, córkę i uczynił z niej swoją brankę. Kapłan najpierw bezskutecznie prosił Agamemnona o oddanie córki, później zaś zwrócił się o pomoc do Apolla. Ten ujmując się za losem swojego bogobojnego kapłana Chryzesa, zesłał zarazę – najpierw na bydło, a potem na Greków. Dziesiątego dnia zarazy żołnierze zebrali się na naradę, by zdecydować, co należy zrobić, by odwrócić od wojska gniew boga.

Zarówno literackie u Homera, jak i ikonograficzne u Wyspiańskiego przedstawienie zarazy jest doskonałą ilustracją teurgicznej koncepcji powstawania epidemii. W tym rozumieniu jest ona karą za grzechy, jakich dopuścili się ludzie, przedstawianą właśnie jako grad strzał spuszczanych przez boga. Jedynym zaś środkiem leczniczym miało być odkupienie win i modlitwa.

Książnica Cieszyńska posiada również niespełna 30 starodrucznych egzemplarzy dzieł Homera (większość ze zbiorów ks. Leopolda Jana Szersznika). Celem zapoznania się z zasobami Książnicy Cieszyńskiej (choć oczywiście nie tylko proweniencji antycznych klasyków) zachęcamy do skorzystania z katalogu on-line, dostępnego pod adresem: https://katalog.kc-cieszyn.pl/

Oprac. Aleksandra Golik-Prus