Ks. Jerzy Trzanowski i jego pisma w zbiorach Książnicy Cieszyńskiej

Jerzy Trzanowski jest postacią, która odegrała szczególną rolę w dziejach Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego na Słowacji, na Śląsku i w Czechach. Jego pisma tj. zbiór ód pt. „Odarum Sacrarum”, modlitewnik „Phiala Odoramentorum”, a przede wszystkim dzieło życia – śpiewnik kościelny „Cithara Sanctorum”, zwany Tranosciusem, wywarły wielki wpływ  na ewangelików w epoce prześladowań i ciężkiej próby wytrwania przy swoim wyznaniu i Kościele.  Przez swój wyrażanie konfesyjny charakter i ortodoksyjność, pomagały w zachowaniu i pielęgnowaniu wyznaniowej odrębności i tożsamości ewangelików.

W zbiorach Książnicy Cieszyńskiej znajduje się wiele cennych wydań najważniejszych dzieł Jerzego Trzanowskiego. Do najcenniejszych należy jedyny zachowany na Śląsku Cieszyńskim pierwodruk „ Odarum Sacrarum Sive Hymnorum Georgii Tranosci, Libri Tres” –  zbiór 150-ciu ód łacińskich wydany w 1629 roku w Brzegu. Dzieło powstało w czasie trzyletniego pobytu autora w Bielsku, gdzie po ucieczce z Wałaskiego Międzyrzecza (Morawy) znalazł schronienie i opiekę u ewangelickiego właściciela bielskiego państwa stanowego, Jana Sunegka. Krzanowski, pisząc ody, wzorował się na 150 psalmach Dawida. „Odarum Sacrarum” składa się z trzech ksiąg, z których każda ma osobną przedmowę. To dzieło Trzanowski dedykował przyjaciołom, księżom, śląskim i słowackim osobistościom. Księga I  zawiera 46 pieśni, przeznaczonych dla odpowiednich części roku kościelnego. Księga II, licząca 36 pieśni, poświęcona jest nauce katechizmu, a księga III obejmuje 68 pieśni na różne tematy. Oprócz części wierszowanej w „Odarum Sacrarum” znajduje się część rytmiczno-muzyczna zapisana na cztery głosy w starej notacji. Na końcu dzieła ks. Trzanowski umieścił Słowo do potomnych – „Coronis Ad Posteritatem”, w którym znajdują się treści dotyczące pochodzenia, życia i rodziny autora. Na uwagę zasługuje także umieszczona w tym dziele druga wersja emblematu Jerzego Trzanowskiego, która w odróżnieniu od wersji pierwszej, zawierającej portret duchownego, przedstawia symbol ukrzyżowanego Jezusa z klęczącą pod krzyżem postacią ludzką, prawdopodobnie samego Trzanowskiego.

W 1629 roku Trzanowski opuszcza Bielsko razem ze swoim opiekunem, baronem Janem Sunegkem i udaje się na Zamek Orawski na Słowację do Kacpera Illeshazy’ego, szwagra Jana Sunegka. Tu znajduje dobre warunki  do przygotowania swych największych dzieł: modlitewnika „Phiala Odoramentorum” i kancjonału „Cithara Sanctorum”.

„Phiala Odoramentorum” ( „Czasza wonności”) jest zbiorem modlitw na różne święta roku kościelnego i na różne okazje życia ludzkiego. Ewangelickie prawdy dogmatyczne są podstawą tych modlitw wraz z osobistymi przeżyciami duchowymi ks. Trzanowskiego. Zbiór ten składa się z 12 części wraz ze wskazówkami dla wiernych dotyczących sposobu modlenia się. Wydany został drukiem u Wawrzyńca Brewera w Lewoczy w roku 1635.

Najważniejszym i najbardziej znanym dziełem ks. Trzanowskiego jest „Cithara Sanctorum” („Harfa Świętych”) – zbiór pieśni religijnych, który oprócz Biblii i Postylli ks. S. Dambrowskiego odegrał istotna rolę w utrzymaniu ewangelicyzmu na Śląsku Cieszyńskim. Przygotowanie tego dzieła trwało przez szereg lat. Trzanowski podzielił wewnątrz kancjonału pieśni na trzy działy roku kościelnego oraz pieśni na temat psalmów. W pierwszym wydaniu  z 1636 roku kancjonał liczył 414 pieśni, z czego 100 pieśni było autorstwa ks. J. Trzanowskiego, inne były tłumaczone z języka łacińskiego i niemieckiego (m.in. 29 pieśni Marcina Lutra) oraz ok. 200 pieśni z różnych słowiańskich źródeł. W wyborze pieśni widoczna była u autora dbałość o zgodność treści z zasadami luteranizmu. „Cithara Sanctorum”, podobnie jak „Phiala Odoramentorum”, wydana została w Lewoczy, w drukarni Brewera w 1636 roku Do II wojny światowej wydrukowano na Słowacji, w Niemczech, na Węgrzech, a także w Ameryce ok. 150 wydań kancjonału.

W Książnicy Cieszyńskiej znajduje się wiele egzemplarzy „ Cithary Sanctorum” (większość z nich zawiera jako dodatek modlitewnik „Phiala Odoramentorum”), wśród których do najcenniejszych zaliczają się te z XVIII wieku. Na uwagę zasługuje egzemplarz  z 1745 roku, wydany w Lubaniu, a zawierający już 998 pieśni. Duża w tym zasługa biskupa Samuela Hruśkovica, który zamieścił w nim swoich 92 pieśni, wprowadził nowy podział tematyczny oraz zmienioną numerację pieśni.

Dzieła ks. J. Trzanowskiego będące przekazem postulowanego przez Reformację „czystego Słowa Bożego” wywarły ogromny wpływ na mentalność i  utrzymanie luterańskiej tożsamości ewangelików na Słowacji, w Czechach, na Śląsku Cieszyńskim. Ich wpływ nie ustał, szczególnie jeśli chodzi o śpiewnik „Cithara Sanctorum”, którym posługuje się, aż po dzień dzisiejszy wiele zborów (m. in. W Czechach, na Węgrzech, Rumunii, Austrii). Dowodem żywotności dzieł ks. Trzanowskiego jest fakt, iż ok. 50 jego pieśni znalazło się we współczesnym polskim śpiewniku ewangelickim.

Krzysztof Kleczek