28 maja 2021 r. w Książnicy Cieszyńskiej odbyła się debata poświęcona politykom pamięci w miastach podzielonych granicą państwowym, współorganizowana przez Instytut Nauk o Polityce i Administracji Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego i Książnicę Cieszyńską pod patronatem Fundacji Konrada Adenauera. Przebiegała ona pod hasłem: „Lokalne polityki pamięci w mieście podzielonym granicą państwową. Cieszyn – Těšín – Teschen”. Przed kilkoma dniami ukazała się drukiem książka opatrzona takim samym tytułem, będąca pokłosiem debaty. Redaktorem publikacji jest inicjator całego przedsięwzięcia i moderator debaty, prof. dr hab. Radosław Zenderowski, związany z Cieszynem politolog i socjolog, dyrektor Instytutu Nauk o Polityce i Administracji Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Publikacja otrzymała także formę elektroniczną i w tej postaci zapoznać się z nią można m.in. w profilu Książnicy Cieszyńskiej w Śląskiej Bibliotece Cyfrowej, gdzie dostępna pozostaje w formacie PDF oraz EPUB. Przebieg debaty został zarejestrowany w postaci nagrania video, które udostępniono w serwisie YT Książnicy Cieszyńskiej.
Fragment „Wstępu”: Cieszyn z oczywistych względów jest miastem, w którym ścierają się różne narracje dotyczące przeszłości, a istniejące podziały niekoniecznie przebiegać muszą wyłącznie podług kryteriów etnicznych i państwowych. Celem debaty, która stała się inspiracją dla powstania tej publikacji, a która odbyła się w maju 2021 roku w Książnicy Cieszyńskiej, było przyjrzenie się im i próba odpowiedzenia na pytania dotyczące zarówno ich zawartości treściowej, jak i metod promowania wśród mieszkańców i turystów. Próbowano znaleźć odpowiedzi na następujące pytania:
Ile polityk pamięci? Ile jest polityk pamięci w Cieszynie (rozumianym integralnie, tj. po polskiej i czeskiej stronie miasta)? Które są najbardziej ofensywne, szukające nowych odbiorców, które zaś zachowawcze skoncentrowane na „umacnianiu bazy”? Jakie są nowe i jakie stare polityki pamięci?
Kim są cieszyńscy „liderzy pamięci społecznej”, „wytwórcy pamięci”? Na ile polityki pamięci mają charakter zinstytucjonalizowany (odgórny), na ile zaś spontaniczny (oddolny)? Jaką rolę w kreowaniu cieszyńskiej polityki pamięci odgrywają samorządy terytorialne (Cieszyn, Czeski Cieszyn)?
Jaką mają treść cieszyńskie polityki pamięci? Z perspektywy ostatnich trzech dziesięcioleci – jakie treści wysuwają się na plan pierwszy, a jakie zanikają lub schodzą na dalszy plan w poszczególnych politykach pamięci? Polityka pamięci posiada także swój rewers w postaci polityki zapominania – o czym zatem pragnie się zapomnieć w Cieszynie? Jaka jest zawartość treściowa poszczególnych lokalnych polityk pamięci w odniesieniu do takich wymiarów jak: epos, genos, logos, etos, topos?
Wielkie (ogólnonarodowe, ogólnopaństwowe) i małe (lokalne) polityki pamięci. Jakiego rodzaju napięcia i „zgrzyty” występują pomiędzy „centralnymi” politykami historycznymi (polską, czeską) a lokalnymi politykami pamięci? Na ile lokalne polityki pamięci są „kompatybilne” z oficjalnymi politykami historycznymi? Jakie są przyczyny ewentualnych rozbieżności tudzież innego rozłożenia akcentów?
Formy i metody polityki pamięci. Politykę pamięci można uprawiać konwencjonalnie, poprzez nazewnictwo miejsc publicznych, organizację obchodów ważnych rocznic, stawianie pomników i wmurowywanie tablic pamiątkowych itd. Można też uprawiać ją niekonwencjonalnie. W jaki konkretnie sposób?
Lokalne polityki pamięci w kontekście stosunków polsko-czeskich. W jaki sposób lokalne polityki pamięci mogą przyczyniać się do polep-szania lub pogarszania stosunków polsko-czeskich? Jakie znaczenie dla wzajemnych relacji ma pamięć zbiorowa?
Wyzwania i perspektywy. Jakie są główne wyzwania związane z kreowaniem lokalnych polityk pamięci? Jaką historię miasta opowiadać się będzie w 2050 roku?
Spis treści: Wstęp – 7, Radosław Zenderowski: Polityki pamięci w miastach podzielonych granicą państwową. Teoretyczne i metodologiczne ramy badań – 11, Krzysztof Cebul: Lokalna polityka pamięci a świadomość historyczna – uwarunkowania i wzajemne powiązania (próba zarysu) – 32, Grzegorz Kęsik: Retrowersja jako przestrzenna polityka zapominania? Od wymazywania dziedzictwa poniemieckiego do wymazywania dziedzictwa polskiego. Studium na przykładzie Elbląga – 43, Marcin Dębicki: Cieszyn jako wyspa mnemoniczna – w paradygmacie kultury pamięci zbiorowej i socjologii pogranicza – 57, Jan Kajfosz: Euroentuzjastyczni demarkatorzy, czyli o najnowszych strategiach politycznego kształtowania pamięci o Śląsku Cieszyńskim – 75, Grzegorz Studnicki: Kilka luźnych uwag przy okazji dyskusji wokół lokalnych polityk pamięci Cieszyna i Czeskiego Cieszyna – 89, Krzysztof Szelong: Cieszyńska pamięć historyczna, czyli tramwajem do krainy mlekiem i miodem płynącej – 105, Bibliografia – 123, Biogramy autorów – 133.