Rok 1503 przyjmuje się za datę powstania stałego polskiego drukarstwa. W tym roku bowiem Jan Haller, były student Akademii Krakowskiej, a także handlarz win i wydawca, sprowadził do Polski niemieckiego drukarza Kaspra Hochfedera i uruchomił własną drukarnię. Spółka z Hochfederem nie trwała długo. W 1505 r. Jan Haller przejął drukarnię i odtąd drukował pod własnym nazwiskiem. Z drukarni Hallera wyszło ponad 200 druków. Były wśród nich liczne księgi liturgiczne, druki urzędowe, podręczniki uniwersyteckie, a także wydania klasyków i autorów humanistycznych. Na szczególną uwagę zasługuje m. in. Commune Regni Poloniae privilegium – wydany w 1506 r. łaciński zbiór praw i przywilejów polskich przygotowany przez kanclerza Jana Łaskiego. Dzieło popularnie zwane Statutem Łaskiego składa się z dwóch części. Pierwsza, zatwierdzona przez króla ma charakter urzędowy i zawiera akty ustawodawcze, przywileje i inne źródła prawa polskiego. Druga obejmuje zabytki prawa, głównie niemieckiego i traktat Rajmunda Partenopejczyka z XIV w. Część Registrum zajmują wydrukowane tu po raz pierwszy oryginalne słowa polskiej pieśni Bogurodzica.
Znakomity ten druk ozdabia kilka drzeworytów zajmujących czołowe miejsce wśród grafiki ilustracyjnej XVI w. Karta tytułowa przedstawia kanclerza Łaskiego i króla Aleksandra Jagiellończyka (ten sam drzeworyt jest powtórzony na karcie 175). Dalej znajduje się ilustracja z wyobrażeniem króla Aleksandra w otoczeniu senatu (niestety tego drzeworytu brakuje w egzemplarzu znajdującym się w Książnicy Cieszyńskiej). Kolejna rycina przedstawia grupę świętych Wacława, Wojciecha, Stanisława i Floriana, czwarta zaś rodowód króla Kazimierza Wielkiego w formie tradycyjnego drzewa genealogicznego. Pierwszy drukowany kodeks prawa polskiego kończy kolofon z dokładną datą ukończenia druku i ozdobny sygnet typografa. Będący w posiadaniu Książnicy Cieszyńskiej Statut Łaskiego jest jednym ze 150 egzemplarzy drukowanych na papierze w krakowskiej oficynie Jana Hallera w 1506 r. ( 12 egzemplarzy tego dzieła odbito też na pergaminie). Do zbiorów Książnicy trafił wraz z biblioteką Czytelni Ludowej (towarzystwa kulturalno-oświatowego, założonego w Cieszynie w 2 poł. XIX w.). Starodruk jest po konserwacji, oprawiony w skórę.
Kolejnym cennym drukiem w zbiorach Książnicy jest „Chronica Polonorum” Macieja z Miechowa, lekarza, historyka, geografa, profesora Akademii Krakowskiej. Kronika stanowi podsumowanie wieloletnich badań Miechowity nad historią i geografią ziem polskich. Zawiera dużo informacji z zakresu historii, kultury, medycyny, etnografii i historii obyczaju. Cieszyła się dużą poczytnością i doczekała się kilku wydań zagranicznych w Bazylei, Wenecji i innych miastach, w tłumaczeniu na języki niemiecki, holenderski i włoski. Dwukrotnie wydrukowana została w Krakowie przez czołowego drukarza doby renesansu Hieronima Wietora. Druk drugiego wydania ukończono 1 grudnia 1521 r. Praca dzieli się na 4 księgi i obejmuje 379 kart pięknie zdobionych drzeworytami oraz traktat Jodoka L. Decjusza Contenta de vetustatibus Polonorum, De Jagellonum Familia oraz De Sigismundi Regis temporibus. O niezwykłości ilustracji zamieszczonych w kronice świadczy już karta tytułowa. Wizerunek św. Stanisława, patrona Polski otacza trójwymiarowa ramka z elementami architektonicznymi, w górze z dynamiczną sceną batalistyczną oraz alegorycznymi napisami po bokach. Ten drzeworyt tytułowy cieszył się i w późniejszych czasach dużym powodzeniem, jego odbitki pojawiają się nawet w drukach z końca XVI w. Na uwagę zasługują też legendarne postaci Lecha i Czecha umieszczone na karcie rozpoczynającej pracę. Tekstowi Kroniki towarzyszą ilustracje monarchów wywodzące się ze znanych wyobrażeń postaci umieszczanych na drzewie genealogicznym. Samo zaś drzewo genealogiczne znajduje się w dziele Decjusza, na dwóch pełnych kartach druku, ukazując powiązania dynastyczne Jagiellonów od Jagiełły do Zygmunta I. Tam też znajdują się oryginalne portrety Zygmunta I, Bony i Zygmunta Augusta.
Ilustracje dopełniają dwie sceny historyczne, legendarny wyścig Leszka do korony i koronacja Bolesława Chrobrego. KronikaMiechowity i traktat Decjusza wprowadzają nie znane dotąd formy ilustrowania tematyki historycznej: sceny opowiadające wydarzenia oraz reprezentacyjne wizerunki władcy. Wzory ikonograficzne zawarte w Kronice Miechowity zachowały swą żywotność na przestrzeni całego XVI stulecia. Dwa egzemplarze tego dzieła przechowywane w Książnicy stanowią drugie wydanie (pierwsze ukazało się w 1519 r.). Jeden egzemplarz pochodzi z kolekcji Czytelni Ludowej, drugi zaś połączony z traktatem Decjusza trafił do Książnicy wraz z biblioteką Józefa Ignacego Kraszewskiego.
Jadwiga Picha
This quiz no longer exists