Najstarsza encyklopedia w Książnicy Cieszyńskiej

Wśród najstarszych druków z kolekcji Leopolda Jana Szersznika zwraca uwagę dzieło autorstwa Izydora z Sewilli „Etymologiae”, drukowane w Augsburgu u typografa Günthera Zainera jesienią 1472 roku. Praca ta stanowi jednocześnie jedno z najstarszych, sięgających średniowiecza wydawnictw encyklopedycznych.

 

Izydor w roku 600 został biskupem Sewilli, która na przełomie VI i VII wieku odgrywała znaczącą rolę w pielęgnowaniu kultury starożytnej. Był założycielem biblioteki, wyposażonej w dzieła  znanych pisarzy antycznych, teologów i ojców kościoła, która stała się wybitnym ośrodkiem intelektualnym. Encyklopedia biskupa Izydora zrodziła się przede wszystkim z potrzeb natury praktycznej. Dążąc do podniesienia poziomu intelektualnego i moralnego członków stanu duchownego, postanowił stworzyć dla nich dzieło obejmujące całą ówczesną wiedzę. Mimo że w swoim skryptorium biskupim Izydor miał do pomocy wielu skrybów, prace posuwały się dość wolno. Autor, będąc nie tylko głową diecezji i całego kościoła w Hiszpanii, ale również doradcą wizygockich władców, nie mógł poświęcić pracy naukowej dość czasu. Nieukończony jeszcze rękopis przesłał swojemu uczniowi Brauliowi z Saragossy, który zaraz po śmierci Izydora w 636 r. poprawił go  i ogłosił  w dwudziestu księgach zatytułowanych „Etymologiarum sive originum libri XX”, zwane popularnie „Origines” lub „Etymologiae”. Pierwsze księgi encyklopedii zawierają kanon ówczesnej nauki – siedem sztuk wyzwolonych. Następne trzy księgi poświęcone zostały problematyce religijnej: Pismu Świętemu, liturgii, Bogu, aniołom i świętym. Następnie biskup Izydor opisuje języki, politykę, społeczeństwo i rodzinę. Dalsze dziesięć ksiąg poświęconych jest całkowicie sprawom ziemskim: człowiekowi, zwierzętom, siedzibom ludzkim, sztuce mierniczej, mostom i drogom, minerałom, następne zawierają wiadomości z agronomii i botaniki. Ostatnie księgi obejmują informacje na temat życia publicznego, sztuki i rzemiosła, sprzętów, kuchni i różnych narzędzi.. W swojej encyklopedii pozostał więc biskup Izydor wierny zasadom uniwersalizmu, które przyświecały jego antycznym poprzednikom. Wykazał też niezwykły jak na swe czasy liberalizm: w księgach traktujących o naukach świętych znalazło się miejsce dla judaizmu, herezji, a nawet dla pogaństwa. Inspirację do swojego dzieła czerpał Izydor  z prac świętego Augustyna, którego darzył ogromnym podziwem. Dzieło Izydora z Sewilli odniosło niespotykany sukces. Dużo kopii przedostało się poza granice Hiszpanii. W późniejszych wiekach było wielokrotnie drukowane.

Zachowany w Książnicy Cieszyńskiej inkunabuł z pracą Izydora z Sewilli wyróżnia się  piękną średniowieczną oprawą, wykonaną z desek pokrytych jasną skórą. Na skórze wytłoczony jest ornament w formie okrągłych i romboidalnych odcisków. Całość uzupełniają  ozdobne okucia,  narożniki, fragmenty klamer. Staranny druk  na papierze czerpanym rozpoczyna wykonany ręcznie inicjał litery „D”, z ozdobną floraturą w barwach zielonych, niebieskich, czerwonych i złotych. Tekst dzieła, drukowany antykwą, uplastyczniony jest rubrykami czyli przekreśleniami niektórych liter kreskami z czerwonej farby oraz pisaniem niektórych liter czerwoną farbą.

Jadwiga Picha