„Nareszcie znalazłem to, czego daremnie szukam od tylu lat. Wcale mnie to nie dziwi, że właśnie w tym mieście istnieje lecznica dusz. Psyches hiatrejon”. Słowa Józefa Wittlina nawiązują do greckiego napisu znajdującego się na fasadzie budynku obecnego klasztoru franciszkanów, którzy w 1996 r. nabyli ten osiemnastowieczny obiekt pojezuicki. Wzmiankowane miejsce jest nierozerwalnie związane z wybitnym członkiem Towarzystwa Jezusowego ks. Leopoldem Janem Szersznikiem, który po kasacie zakonu w 1773 r. umieścił w kompleksie pojezuickim swoje bogate zbiory biblioteczne, stanowiące obecnie najcenniejszą kolekcję Książnicy Cieszyńskiej.
Wybór przez tego wybitnego humanistę i pedagoga wymienionej na początku inskrypcji: ΨΥΧΗΣ ІΑΤΡΕΙΟΝ (Psyches iatreion), czyli „lecznica duszy” (czy też „lekarstwo na umysł”) i umieszczenie jej na elewacji pogimnazjalnego budynku, który Szersznik nabył, aby udostępnić uczniom i społeczności cieszyńskiej gromadzony od lat księgozbiór oraz eksponaty związane z nauczaniem przyrody i chemii, przyrządami do geometrii, astronomii i fizyki, modelami maszyn, zbrojami, monetami, medalami, pieczęciami i obrazami nie był przypadkowy. „Psyches iatreion”, owo biblioteczne motto, wskazywało na doskonalącą umysł ludzki funkcję książek.
Jego uniwersalizm potwierdza też fakt, iż już za czasów faraona Ramzesa II motto miało się znajdować nad wejściem do świętej biblioteki w pobliżu Teb, jak zanotował to grecki historyk Diodor Sycylijski, tłumacząc na grekę egipskie hieroglify. W czasach hellenistycznych widniało ono na wejściowym portalu Biblioteki Aleksandryjskiej. Również nad wejściem do barokowej sali szwajcarskiej Staatsbibliothek w St. Gallen widnieje wspomniane motto, a jego adaptacja pojawiła się na frontonie Biblioteki Królewskiej w Berlinie z 1780 r. w postaci „nutrimentum spirytus” (pokarm dla ducha). W Polsce zaś wcześniejszy od cieszyńskiego napis: „Bibliotheke tes psyches iatreion” (Biblioteka lecznicą duszy) znalazł się u wejścia do pierwszej siedziby gdańskiej Bibliotheca Senatus Gedanensis założonej w 1596 r.
Czy zatem może być lepsze miejsce dla odpoczynku od trudnej rzeczywistości niż Książnica Cieszyńska i jej bogate zbiory pozostaje oczywiście pytaniem retorycznym.
Katalogi i bibliografie Książnicy Cieszyńskiej przeszukiwać można za pomocą: https://katalogi.kc-cieszyn.pl/ Z kolei cyfrowe kopie kolekcji rękopisów z bibliotek Leopolda Jana Szersznika i wiele innych za pomocą: https://www.sbc.org.pl/dlibra/collectiondescription/110…
Oprac.: Aleksandra Golik-Prus