Jednymi z najważniejszych zagrożeń w dziejach ludzkości obok wojen i klęsk żywiołowych były i – jak aktualna sytuacja pokazuje – nadal pozostają, choroby zakaźne. Prawdopodobnie najgroźniejszą z nich, skutkującą największą liczbą ofiar, była ospa prawdziwa. Nie może więc dziwić, że już od starożytności poszukiwano sposobów na oparcie się tej niebezpiecznej chorobie. Pod koniec XVIII w. pisał o ospie lekarz na służbie króla pruskiego – J. F de Michelis: To zaś nam jest wiadomo, iż Ospa niezmiernie Prowincje nasze pustoszy, oraz częstokroć zostawia po sobie zawiązki do różnych chorób; z tych względów zdaje się być rzeczą bardzo użyteczną wszystkiego dokładać starania coby Ospę (kiedy zupełnie oney wykorzenić nie można) przynajmniej łagodniejszą i mniej szkodliwą uczynić mogło.
Prezentowany obiekt wchodzi w skład archiwaliów Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego (sygn. APTL 22.62) i jest pochodzącym z pierwszej połowy XIX w. świadectwem szczepienia przeciwko ospie. Ilustrowane świadectwo informuje o tym, że Franciszek Fusek ze Strumienia został zaszczepiony w pierwszym roku życia. Znajduje się na nim również nazwisko lekarza szczepiącego, Johanna Schmidta. Symboliczna ilustracja poświęcona została Edwardowi Jennerowi, odkrywcy szczepień ochronnych przeciwko ospie prawdziwej. Przedstawiona na ścianie ołtarzyka data – 14 maja 1796 r. odwołuje się do zaszczepienia materiałem zakaźnym ospy krowianki ośmioletniego chłopca Jamesa Phippsa, które – przeprowadzone przez dr. Jennera – pozwoliło małemu pacjentowi uzyskać odporność na ospę prawdziwą. Eksperyment Jennera polegający na zaszczepieniu chłopca wirusem ospy krowianki, a następnie ospy prawdziwej, jest jednym z przełomowych momentów współczesnej medycyny, zaś sam Jenner jest twórcą przełomowej metody walki z tą chorobą.
W górnej części ilustracji obok oka opatrzności znajduje się szachowany orzeł trzymający w szponach owalną tarczę z datą 1801. Na wstędze napis – Es lebe Dr Jenner (Niech żyje Dr Jenner), na cześć angielskiego lekarza. Dzięki swojemu odkryciu Jenner zyskał szacunek i uznanie. W 1802 r. został wybrany zagranicznym członkiem honorowym American Academy of Arts and Sciences. Kilkukrotnie został uhonorowany przez parlament brytyjski nagrodami pieniężnymi. Od 1803 r. zaczęto również wybijać medale z jego imieniem, początkowo w Niemczech, później również we Włoszech, Francji i Anglii. Medale te wykorzystane były m.in. do promowania szczepień, wręczano je rodzicom zaszczepionych dzieci, jak również osobom propagującym szczepienia. Nie może dziwić popularność jaką cieszył się Jenner nie tylko w Europie ale również w Ameryce i Azji, kiedy przytoczy się słowa Woltera, skierowane do jednego z jego korespondentów: Wie Pan, że dla mnie wielcy ludzie są zawsze pierwsi, zaś bohaterowie ostatni. Nazywam wielkimi ludźmi tych, którzy celowali w tym, co pożyteczne… Niszczyciele prowincji są tylko bohaterami.
Odkrycie Jennera spotkało się z dużym zainteresowaniem w całej Europie. W różnych jej częściach lekarze, ale nie tylko, zaczęli propagować celowość szczepień. Również władcy europejskich państw dostrzegali taką potrzebę. W 1802 r. na dworze w Wiedniu wydano w formie rozporządzenia zalecenia dotyczące szczepień. Wcześniej jeszcze w Brnie stolicy Gubernium Morawsko-Śląskiego akcję szczepień zainicjowali: Hugo Franz Salm-Reifferscheidt i Vinzenz Kayser von Nilkheim. Ten pierwszy, morawski szlachcic, pionier przemysłu, naukowiec był autorem broszury promującej ideę szczepień: Was sind die Kuhpocken eigentlich? Und wozu nützen sie? : fasslich für Ununterrichtete dargestellt von einem Freunde der Menchheit und theilnehmenden Mitbürger, wydanej w Brnie w 1801 r., rozdawanej bezpłatnie proboszczom i nauczycielom. Wyznaczył również nagrodę dla dwóch lekarzy szczepiących w 1801 r. dzieci w Brnie i okolicach. W styczniu 1801 r. czterech lekarzy z Brna zaszczepiło przeciw ospie ponad 300 dzieci.
Prezentowany tutaj formularz świadectwa szczepienia z wizerunkiem szachowanego orła i datą 1801 wskazuje, że szczepieniem przeciw ospie objęto wówczas przynajmniej niektóre dzieci w – znajdującym się wówczas w administracyjnych granicach Gubernium Morawsko-Śląskiego – obwodzie cieszyńskim.
Oprac.: Krzysztof Kleczek