Nie ulega wątpliwości, iż piąty tom serii „Bibliotheca Tessinensis” zatytułowany “Státní politika vůči polské menšině na Těšínsku v letech 1945-1949″ (Polityka państwowa względem polskiej mniejszości narodowej na Śląsku Cieszyńskim w latach 1945-1949) jest wydawnictwem ważnym. Nie tylko dlatego, że obejmuje pokaźny zbiór dokumentów stanowiących cenne źródło wiedzy na temat dziejów Zaolzia, ale również z uwagi na swoje znaczenie w trudnym polsko-czeskim dialogu nt. dwudziestowiecznej historii regionu.
Spotkanie promocyjne poświęcone pokaźnemu objętościowo (ponad sześciuset stronicowemu) dziełu, wydanemu wspólnymi siłami przez Ośrodek Dokumentacyjny Kongresu Polaków w Republice Czeskiej oraz Instytut Historii Czeskiej Akademii Nauk miało miejsce w piątek, 9 grudnia 2011 r. w sali konferencyjnej Książnicy Cieszyńskiej i zgromadziło kilkudziesięciu gości z obydwu stron Olzy, historyków, przedstawicieli lokalnych instytucji kultury, mediów oraz czytelników nie zajmujących się zawodowo dziejami Śląska Cieszyńskiego. Głównymi bohaterami spotkania byli oczywiście historycy, związany z Instytutem Historii Czeskiej Akademii Nauk w Pradze PhDr. Jiří Friedl, autor prezentowanej edycji, który podjął się trudu odnalezienia, wyselekcjonowania i opracowania zamieszczonych w niej materiałów, a także recenzenci, Prof. PhDr. Mečislav Borák z Uniwersytetu Śląskiego w Opawie i dr Krzysztof Nowak z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.
Spotkanie rozpoczęło się od występu Kapeli Gorolskiej “Zorómbek” z Gimnazjum Polskiego w Czeskim Cieszynie, która zaprezentowała kilka „gorolskich hitów”, jak wykonane piosenki określił dr Leszek Kalina, kierownik zespołu. Po krótkim wprowadzeniu, w ramach którego dr Józef Szymeczek, prezes Kongresu Polaków w Republice Czeskiej oraz Krzysztof Szelong, dyrektor Książnicy Cieszyńskiej, przedstawili okoliczności powstania serii „Bibliotheca Tessinensis” oraz jej ostatniego tomu, głos zabrał Jiří Friedl. Nawiązując do ogłoszonej w 2007 r. edycji pt. „Zaolzie w świetle szyfrogramów polskiej placówki dyplomatycznej w Pradze oraz Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Warszawie (1945-1949” i zauważając iż z uwagi na brak czeskich źródeł mogących stanowić odpowiednik szyfrogramów wymienianych pomiędzy Warszawą a jej dyplomatycznym przedstawicielstwem w Pradze, nie było możliwe wydanie analogicznego materiału o czechosłowackiej proweniencji, podkreślił, iż zaprezentowany w najnowszym tomie „BT” wybór dokumentów, dokonany na podstawie rozległych kwerend w kilkunastu czeskich i polskich archiwach, może stanowić cenne dopełnienie polskich szyfrogramów odnoszących się do położenia mniejszości polskiej na Zaolziu. I jakkolwiek żaden z zaprezentowanych w najnowszym tomie „BT” 175 dokumentów nie rzuca całkowicie nowego światła na kwestię zaolziańską, to w sumie dają one wyczerpujący obraz polityki, jaką w latach 1945-1949 państwo czechosłowackie prowadziło względem polskiej mniejszości na tym terenie, a swoją przydatność wykazać mogą także w badaniach odnoszących się do sytuacji innych grup mniejszościowych w ówczesnej Czechosłowacji.
Zabierający głos w dalszej części spotkania recenzenci zgodnie podkreślali dobry poziom przygotowanej przez J. Friedla edycji, dochowującej, mimo niewielkich odstępstw od stosowanych dotąd zasad konstruowania skrótów i przypisów, wysokie standardy serii „Bibliotheca Tessinensis”. Mečislav Borák, dostrzegając trafność przyjętych przez edytora kryteriów doboru prezentowanych źródeł, podkreślił, iż zebrane w całość tworzą one spójną, posiadającą wyraźny profil tematyczny narrację. Kończąc swoje uwagi, recenzent zauważył, iż książka wniesie poważny wkład do badań historii polskiej mniejszości narodowej w Czechosłowacji jak i wzajemnych relacji obu państw. Zadowolenie z faktu, iż publikacją źródeł odnoszących się do polityki władz czechosłowackich wobec Polaków na Zaolziu zajął się historyk czeski, wyraził Krzysztof Nowak. Fakt ten posiada szczególną wymowę zwłaszcza wobec wcześniejszej pasywności naszych sąsiadów w publikowaniu prac na temat. dyplomatycznych zabiegów Czechosłowacji względem Zaolzia.
W trakcie dyskusji z udziałem uczestników spotkania, która otwarta została po wystąpieniu recenzentów, pojawiła się m.in. kwestia przełożenia się treści udostępnionych za sprawą wydawnictwa materiałów na współczesne relacje Polski i Czech. Osobiście uważam, że nie ma takiej możliwości. To zbyt odległa historia – stwierdził J. Friedl, dodając jednak po chwili, że jeśli jednak ktoś będzie chciał znaleźć w książce coś drażliwego, to z pewnością znajdzie. Zdaniem autora, czeskiemu nacjonaliście trudno będzie na przykład uwierzyć w prawdziwość zawartych w książce materiałów, które dobitnie ukazują dążenia państwa czechosłowackiego do wynarodowienia polskiej mniejszości. Kolejne pytanie dotyczyło ewentualnych niespodzianek, na jakie autor edycji, a potem jej recenzenci natknąć się mogli studiując przygotowywane do druku dokumenty. J. Friedl stwierdził, że zbyt długo zajmuje się już tematyką zaolziańską, by lektura źródeł mogła go wprawić w zdumienie, poruszył jednak kwestię wpływu, jakie doświadczenia z okresu Monachium 1938 wywierały na postrzeganie Polaków w okresie powojennym. Mečislav Borák z kolei zwrócił uwagę na poruszanie marginalnych z perspektywy państwa spraw zaolziańskich na posiedzeniach najwyższych władz centralnych. Zaciekawienie zgromadzonych wzbudzała także opinia historyków na temat propozycji wymiany części Zaolzia za Kotlinę Kłodzką, jakie pojawić się miały podczas polsko-czechosłowackich rozmów na temat przebiegu granicy. Sceptycznie odnieśli się do nich zarówno K. Nowak jak i J. Friedl.
Po zakończeniu oficjalnej części spotkania wszyscy jego uczestnicy mogli z rąk Józefa Szymeczka odebrać darmowy egzemplarz prezentowanego dzieła a także zaopatrzyć się w podpis autora edycji. Spotkanie stanowiło kolejny przykład udanej współpracy transgranicznej odnoszącej się do kwestii historycznych. Pozostaje wyrazić nadzieję, że dyskusja na temat książki i zawartych w niej materiałów nie zakończy się na spotkaniu promocyjnym, a wydawnictwo przyczyni się do rozwoju badań nad problematyką zaolziańską, owocując kolejnymi opracowaniami, odsłaniającymi nieznane i budzące kontrowersje wątki w historii Śląska Cieszyńskiego.
Wojciech Święs
Relacje medialne:
– Wybór nie oznacza, że chcę coś ukryć
– Promocja piątego tomu “Bibliotheca Tessinensis”
– Państwo a mniejszość polska
– Trudna historia Zaolzia
