Wiosna 1920 r. na Śląsku Cieszyńskim okazała się czasem wyjątkowo burzliwym. Śląsk Cieszyński po agresji wojsk czeskich pozostawał tymczasowo rozdzielony na strefy polską i czeską. Bardziej uprzemysłowiona część regionu (Zagłębie Ostrawsko-Karwińskie, huta Trzyniec) znajdowała się pod kontrolą władz czeskich. Na obszarze tym mieszkały i pracowały dziesiątki tysięcy polskich robotników, spośród których wielu było członkami i sympatykami Polskiej Partii Socjalistycznej.
Zaczął się okres wzmożonych przygotowań do planowanego plebiscytu, w czasie którego ludność Śląska Cieszyńskiego miała zadecydować o swojej przynależności państwowej. PPS pod przewodnictwem wybitnego działacza niepodległościowego, jednego z prezesów Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego, Tadeusza Regera, agitowała wśród robotników za przyłączeniem Śląska Cieszyńskiego do Polski.
Zorganizowane w 1920 r. przez PPS obchody Święta 1 Maja, odbyły się w czasie trwania akcji plebiscytowej, podczas której Zagłębie Karwińsko-Ostrawskie stawało się obszarem antypolskich pogromów, a tysiące tamtejszych polskich robotników zostało z powodów narodowościowych zwolnionych z pracy i zmuszonych do opuszczenia swoich domów.
Największe manifestacje 1-majowe miały miejsce m.in. w Cieszynie i Karwinie, gdzie Tadeusz Reger i Dora Kłuszyńska przemawiali do tłumów robotników.
Zasadniczy temat ich wystąpień – obok idei walki o prawa pracownicze, socjalne, nawoływania do solidarności i braterstwa robotników całego świata, a także podkreślenia konieczności walki z kapitalizmem – stanowiła sprawa przynależności Śląska Cieszyńskiego do Polski.
Fragment przemówienia Dory Kłuszyńskiej na wiecu 1-majowym w Karwinie:
[…] Polska nie odda nikomu ani piędzi ziemi swojej – nie odda ludu polskiego. To muszą zrozumieć sąsiedzi ze wschodu i zachodu! Wyciągamy dłoń uczciwie, ale żądamy, ażeby i do nas uczciwie wyciągano rękę! […] Stanęli z nami ramię przy ramieniu kolejarze zorganizowani, nie obawiając się swoich czechofilskich władz – przybyli robotnicy rolni, widzę ogromne zastępy kobiet, które wraz z wami zadecydują, że do Polski należeć będą! […]
(„Robotnik Śląski”, nr 96 z 6 maja 1920 roku)
Tadeusz Reger przemawiający na wiecu w Karwinie:
[…] Radość naszego święta majowego zamąca nam krzywda, jaką nam wyrządzono przez to, że nasza Polska Ziemia Śląska nie jest jeszcze przyłączoną do swojej polskiej Macierzy, ale w sercach naszych istnieje nierozerwalny związek na życie i śmierć! […] Rok temu żądaliśmy plebiscytu, który się zbliża. Musi się on skończyć sprawiedliwie. Co jest czeskie – niech będzie czeskiem, ale co polskie musi należeć do Polski! Żaden gwałt – żadne oszustwo nie potrafi tego zmienić. […]
(„Robotnik Śląski”, nr 96 z 6 maja 1920 roku)
Do planowanego plebiscytu nie doszło, 28 lipca 1920 r. Rada Ambasadorów w Paryżu zadecydowała o podziale Śląska Cieszyńskiego ponad głowami jego mieszkańców.
♦
Afisz pierwszomajowy Komitetu Obwodowego PPS na Śląsku w 1920 r. z programem wieców i uroczystości na Śląsku Cieszyńskim: https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/199278/edition/187877/content
Robotnik Śląski, 1920: https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/20585/edition/18034/content
Obie publikacje zostały zdigitalizowane i udostępnione przez Książnicę Cieszyńską w ramach dwóch projektów:
„Digitalizacja cieszyńskiego dziedzictwa piśmienniczego” – Archiwum Tadeusza Regera: https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/187564#structure
oraz
„Ochrona i konserwacja cieszyńskiego dziedzictwa piśmienniczego”: https://eog.kc-cieszyn.pl/digitalizacja-zbiorow/
Rafał Cholewa