„Orbis animalium – Świat zwierząt” – nowa wystawa Książnicy Cieszyńskiej

In WydarzeniaPosted

Zgodnie z ubiegłorocznymi jeszcze zapowiedziami w piątek 29 stycznia 2021 r. Książnica Cieszyńska uruchomiła w swojej Galerii wystawę zatytułowaną „Orbis animalium – Świat zwierząt”, której autorami są dr Aleksandra Golik-Prus oraz Krzysztof Kleczek. Wydarzenie to zbiegło się w czasie z liberalizacją obowiązujących dotąd ograniczeń sanitarnych i jakkolwiek nie możemy zorganizować wernisażu wystawy, od 2 lutego br. zapraszamy wszystkich Państwa do jej zwiedzania w godzinach pracy czytelni ogólnej, tj od wtorku do piątku w godz. 10.00-18.00 oraz w soboty w godz. 09.00-15.00 (ekspozycję zwiedzać będzie mogło jednocześnie nie więcej niż sześć osób). Zachęcając Państwa do złożenia wizyty w naszej Galerii, z dniem dzisiejszym w facebookowym profilu Książnicy Cieszyńskiej rozpoczynamy  publikację cyklu postów poświęconych najciekawszym zaprezentowanym na wystawie dziełom…

AKTUALIZACJA: z uwagi na fakt, iż w okresie lockdownu wystawa “Orbis animalium” nie mogła być udostępniana, pozostanie czynna dłużej niż to pierwotnie zapowiadano, a mianowicie do 26 czerwca. Zapraszamy!

 

“Niechaj się zaroją wody od roju istot żywych, a ptactwo niechaj lata nad ziemią, pod sklepieniem nieba! Tak stworzył Bóg wielkie potwory morskie i wszelkiego rodzaju pływające istoty żywe, którymi zaroiły się wody, oraz wszelkie ptactwo skrzydlate różnego rodzaju […] Niechaj ziemia wyda istoty żywe różnego rodzaju: bydło, zwierzęta pełzające i dzikie zwierzęta według ich rodzajów! I stało się tak. Bóg uczynił różne rodzaje dzikich zwierząt, bydła i wszelkich zwierząt pełzających po ziemi”.

Ów łatwo rozpoznawalny cytat pochodzi z biblijnej Księgi Rodzaju. W XVI-wiecznym egzemplarzu „Biblii Leopolity” stworzenie świata zostało kompleksowo zobrazowane na pięknych drzeworytowych ilustracjach. Ten przechowywany w naszych zbiorach cenny starodruk otwiera zorganizowaną przez Książnicę Cieszyńską wystawę zatytułowaną “Orbis animalium – świat zwierząt”. Na potrzeby ekspozycji wyselekcjonowano około stu, w znacznej części bogato ilustrowanych dzieł, przedstawiających w rozmaitych aspektach tytułowy “świat zwierząt”. Wśród prezentowanych tomów znajdują się zarówno zdobione efektownymi drzeworytami XVI-wieczne publikacje systematyzujące ówczesną wiedzę na temat zwierząt, jak i liczne XIX-wieczne specjalistyczne wydawnictwa, których treść odzwierciedla stopień rozwoju nauki w najogólniejszym tego słowa znaczeniu. Tytułowy “Orbis animalium” przedstawiony został na wystawie w trzech dopełniających się kontekstach: ideowo-symbolicznym, praktycznym i naukowym.

Według Biblii zwierzęta stanowią istotny element całego stworzenia. Zwierzęta i człowiek powołani zostali do istnienia jako związani ze sobą, a związek ten opiera się na komplementarności i wzajemnym przenikaniu obu światów. Wspomniana warstwa ideowo-symboliczna pozwala dostrzec, w jaki sposób tajemniczy i fascynujący “świat zwierząt” od zawsze inspirował człowieka, co znajdowało swój wyraz m.in. na płaszczyźnie kultury, sztuki oraz religii. Wątek obecności zwierząt stanowił istotną treść zarówno przedstawień mitycznych, legend czy folkloru, jak i świata sztuki. Nieprzypadkowo bajka zwierzęca należy do najstarszych gatunków literackich. Ogląd praktyczny z kolei, znajdujący swoje odbicie w codziennym doświadczeniu, wynikał ze stałej zależności człowieka od środowiska naturalnego. Świat zwierząt prezentowany był w tym przypadku z perspektywy podkreślającej służebną rolę zwierząt wobec człowieka, co nie oznacza, że relacje takie jak człowiek – koń czy człowiek – pies nie znajdywały równocześnie swego odzwierciedlenia również w wymiarze kulturowym. Trzeci i ostatni aspekt tematyczny wystawy to przedstawienie naukowe, na które składają się m.in. próby opisania anatomii, fizjologii czy też taksonomii zwierząt. Pionierami w tej dziedzinie byli Arystoteles i Pliniusz Starszy.

Obok wspomnianej na wstępie “Biblii Leopolity” wśród blisko stu prezentowanych na wystawie woluminów w pierwszej kolejności warto wymienić najstarsze z eksponowanych dzieł: “Historia de animalibus” autorstwa Arystotelesa, wielkiego filozofa i jednocześnie autora jednego z najstarszych dzieł z dziedziny zoologii; oraz “Historiae animalium” Conrada Gesnera, renesansowego encyklopedysty, filologa i przyrodnika, którego dzieło przez ponad dwieście lat stanowiło podstawowe źródło wiedzy na temat świata zwierząt. Nie sposób też nie wspomnieć w tym miejscu o dziele tak uniwersalnym jak “Cosmographia” Sebastiana Münstera, w którym świat zwierząt opisany został z perspektywy XVI wieku. Z kolei pozycją interesującą z punktu widzenia ludzkiego wykorzystania pracy zwierząt jest przede wszystkim “De re metallica libri XII” Georgiusa Agricoli. Zawarte w niej drzeworytowe ilustracje przedstawiają m.in. zwierzęta przy pracy w dawnym górnictwie czy też obrazują pomocniczą rolę psa.

Wśród dzieł XVII-wiecznych na szczególną uwagę zasługują następujące obiekty: “Hippika o koniach” Krzysztofa Dorohostajskiego – jeden z pierwszych bogato ilustrowanych polskich podręczników jazdy konnej; “Arca Noë, in tres libros digesta…” jezuity Athanasiusa Kirchera czy “Theatrum cometicum” Stanisława Lubienieckiego. W ostatniej z przywołanych publikacji miedzorytowe ilustracje podkreślają ideowo-symboliczną stronę tytułowego Orbis animalium. W dalszej części wystawy niezwykle efektownie prezentują się XVIII-wieczne edycje dzieł George’a Edwardsa, Augusta Johanna Rösela von Rosenhof oraz Marcusa Eliesera Blocha, z których każde zawiera kolorowe ilustracje owadów, ptaków i ryb. Wśród prezentowanych publikacji XIX-wiecznych uwagę przyciągają dzieła tak fundamentalne, jak polskie wydanie przełomowej pracy Charlesa Darwina “O powstawaniu gatunków” czy też wielotomowa “Zoologia czyli zwierzętopismo ogólne podług naynowszego systemu ułożone” autorstwa Feliksa Jarockiego. Równie interesującą cześć ekspozycji stanowi szereg specjalistycznych publikacji pochodzących z tego samego okresu i poświęconych zagadnieniu hodowli zwierząt.

Wszystkie prezentowane na wystawie druki pochodzą ze zbiorów Książnicy Cieszyńskiej, dobitnie zaświadczając o ich bogactwie, obfitującym w dzieła rzadkie i cenne, o fundamentalnym znaczeniu dla dziejów kultury.