Pierwsze cieszyńskie wydanie „Pana Tadeusza” w cyfrowych zbiorach Książnicy Cieszyńskiej

A. Mickiewicz, Pan Tadeusz, Cieszyn 1906

Wśród licznych cyfrowych zasobów Książnicy Cieszyńskiej zamieszczonych na stronie internetowej Śląskiej Biblioteki Cyfrowej oraz zdigitalizowanych w ramach projektu „Udostępnienie cieszyńskiego dziedzictwa piśmienniczego on-line” (https://www.sbc.org.pl/dlibra/collectiondescription/448) znaleźć można niezwykle rzadki i cenny eksponat: pierwsze cieszyńskie wydanie Pana Tadeusza – naszej narodowej epopei i jednocześnie największego poematu epickiego w historii polskiej literatury.

 

Cieszyńska editio princeps arcydzieła Adama Mickiewicza o tytule Pan Tadeusz, czyli Ostatni zajazd na Litwie: historya szlachecka z 1811 i 1812 r. w dwunastu księgach wierszem ujrzała światło dzienne w 1906 r. i wydana została nakładem Dziedzictwa bł. Jana Sarkandra dla Ludu Polskiego na Śląsku jako 36 tom serii wydawniczej o nazwie identycznej z nazwą wydawnictwa. Mickiewiczowski poemat wydany został w Cieszynie, drukowany zaś był w Krakowie w drukarni W. L. Anczyca i Spółki. Na stronie tytułowej dostrzec można pieczęć informującą o tym, że dzieło to stanowiło własność Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego w Cieszynie. Warto zaznaczyć, że cieszyńska edycja Pana Tadeusza zawiera kompletny tekst poematu, co stanowi rzadkość, ponieważ znakomita większość jego wczesnych wydań dopuszczana była jedynie w ocenzurowanych wersjach, w których pieczołowicie dbano o usuwanie kontrowersyjnych w oczach ówczesnych zaborców (głównie rosyjskich) fragmentów zawierających wyrażone otwarcie idee niepodległościowe.

Prezentowane dzieło jest szczególnie cenne nie tylko z uwagi na fakt, iż stanowi zachowany w całości i nie objęty cenzurą rzadki nakład pierwszego cieszyńskiego wydania poematu epickiego naszego narodowego wieszcza, lecz również ze względu na to, że poprzedzony jest głęboko patriotyczną przedmową osadzającą Pana Tadeusza w kontekście dziejów Śląska Cieszyńskiego. Jej autorem był wybitny znawca historii polskiej literatury (w tym w szczególności twórczości Adama Mickiewicza) – Franciszek Habura (1843-1921), którego prace są dziś niezwykle trudno dostępne dla badaczy i historyków. Franciszek Habura był postacią szczególnie zasłużoną dla krzewienia kultury polskiej w dobie zaborów. Jako patriota i aktywny działacz brał udział w powstaniu styczniowym walcząc w krwawej bitwie pod Miechowem (17.02.1863 r.). Po klęsce powstania podjął rozległe studia filologiczne (polonistyka, germanistyka, filologia klasyczna) na uniwersytecie w Krakowie. Choć przez większość swego życia związany był najmocniej z ziemią tarnowską, jako emerytowany nauczyciel zamieszkał w Cieszynie ucząc w gimnazjum polskim podczas I wojny światowej. Jego aktywność na polu kultury Śląska Cieszyńskiego sięgała jednak znacznie głębiej, gdyż niemal od początku swej literackiej działalności współpracował m.in. z „Zaraniem Śląskim”, na łamach którego regularnie publikował swoje artykuły. Zainteresowania badawcze Franciszka Habury były niezwykle szerokie, a jego liczne opracowania historyczno-literackie oraz dydaktyczne, jak też doskonałe przekłady rzymskich klasyków (np. Salustiusza, Tytusa Liwiusza czy Cycerona) i arcydzieł literatury niemieckiej (np. Klingera) pozwalają zaliczyć go w poczet najwybitniejszych polskich działaczy kulturowych doby zaborów. Twórczością Adama Mickiewicza, który w przedmowie do cieszyńskiego wydania Pana Tadeusza określony został przezeń mianem „największego z poetów” polskich, Habura fascynował się przez całe życie twórcze, o czym świadczyć może fakt, że jego pierwszą pracę literacką stanowił tekst krakowskiego odczytu zatytułowanego „Pan Tadeusz a Iliada” z 1874 r., w którym – jako filolog języka polskiego oraz filolog klasyczny – dokonywał komparatystyki naszego eposu narodowego z największym eposem starożytnej Grecji. W swym odczycie rozwinął on pogląd szeroko dyskutowany wśród polskich literaturoznawców po powstaniu 1863 r., że Pan Tadeusz to dzieło w najwyższej mierze epickie, które wykazuje liczne analogie wobec swego antycznego pierwowzoru i z tej racji godne jest zestawienia w jednym rzędzie z największymi literackimi osiągnięciami ludzkości. Teza postawiona w II poł. XIX w. przez Franciszka Haburę nie zdezaktualizowała się do dnia dzisiejszego, zaś w trakcie XX stulecia swego najwybitniejszego orędownika miała w osobie Tadeusza Sinko.

Zachęcamy do przyjrzenia się cyfrowej postaci niezwykłego rara avis, jaką stanowi elektroniczny egzemplarz pierwszego cieszyńskiego wydania Pana Tadeusza, a zwłaszcza patriotycznej przedmowie Franciszka Habury – badacza zasłużonego zarówno dla rozwoju kultury cieszyńskiej, jak i współczesnej nauki polskiej. Cyfrową kopię, którą polecamy Państwa uwadze, znaleźć można w tym miejscu: https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/328886/edition/310840

Oprac.: Artur Lewandowski