Pieśni duchowe Jerzego Trzanowskiego w przekładzie Zbigniewa Macheja. Spotkanie autorskie

W piątek 2 lutego o godzinie 17.00 w Sali konferencyjnej książnicy Cieszyńskiej odbędzie się spotkanie autorskie ze Zbigniewem Machejem, który przedstawi swoją najnowszą książkę zawierającą wybrane przez autora i przełożone na język polski pieśni Jerzego Trzanowskiego (1592-1637), zamieszczone w wydanym po raz pierwszy w 1635 r. kancjonale „Cithara sanctorum”. Prezentacji towarzyszyć będzie dyskusja, jaką na temat biografii Jerzego Trzanowskiego i jego roli w dziejach protestantyzmu w Europie Środkowej autor przekładu przeprowadzi z dr. hab. Wacławem Gojniczkiem (Uniwersytet Śląski w Katowicach).

Jiří Třanovský /Georgius Tranoscius (1592 -1637) – urodzony w Cieszynie, gruntownie wykształcony w duchu luterańskiej ortodoksji i humanizmu ewangelicki duszpasterz, pisarz religijny, tłumacz, autor nabożnych pieśni i modlitw.

Po studiach w Wittenberdze pracował w Pradze jako nauczyciel, później na Morawach i na Śląsku jako kaznodzieja i duszpasterz. Z powodu prześladowań religijnych podczas wojny  trzydziestoletniej schronił się jako uchodźca  najpierw w Bielsku, a później na Orawie ( wówczas Górne Węgry, obecnie Słowacja ), gdzie był proboszczem gminy ewangelickiej w Liptowskim Mikulaszu. Zmarł przedwcześnie po długiej chorobie w tym samym 1637 roku, w którym Kartezjusz wydał „Rozprawę o metodzie“.

Jako poeta łaciński Tranoscius układał metryczne ody wzorowane na Psalmach i pieśniach Horacego. 150 takich pobożnych pieśni łacińskich, do których dołączył nuty kilkanastu melodii, zebrał w zbiorze „Odarum sacrarum sive Hymnorum…“  wydanym w Brzegu w1629 roku. Na język czeski  znakomicie przełożył pieśni Lutra i kilkunastu poetów niemieckiej reformacji, m.in. Philippa Nicolai. Ułożył około 90 pobożnych pieśni czeskich. Swoją  twórczość pieśniową w języku czeskim włączył anonimowo do kancjonału „Cithara sanctorum“ (1636), śpiewnika zawierającego 412 pobożnych pieśni, którego był redaktorem i edytorem. Jego oparte na zasadzie imitatio utwory świadczą o duchowości ortodoksyjnie luterańskiej a zarazem humanistycznej, mistycznej a jednocześnie apokaliptycznej. Stylistycznie eklektyczne pieśni Tranosciusa, przejawiające nieraz  skłonność do manieryzmu, można uznać za przejaw środkowoeuropejskiej poezji metafizycznej.

Czeski kancjonał „Cithara sanctorum“ ( wydrukowany po raz pierwszy w Lewoczy na Spiszu pod koniec1635 roku, zwany także później Tranosciusem) jest najważniejszym tego rodzaju dziełem w literaturach słowiańskich. Miał charakter dzieła otwartego – w  następnych edycjach, które już nie zawierały materiału nutowego, późniejsi jego redaktorzy i edytorzy umieścili w nim ponad tysiąc pieśni. Choć  była  to książka długo w Cesarstwie Austriackim zakazana  (szczególnie w 2.poł XVII i 1 poł. XVIII wieku) niedawno doliczono się aż 215 jej wydań.  Wśród protestantów na Morawach, w Księstwie Cieszyńskim i na Słowacji popularnością dorównywała Biblii. Historycy literatury słowackiej uważają Tranosciusa za fundament poezji słowackiej. Czeski kancjonał „Cithara sanctorum“ używany był w niektórych gminach ewangelickich na Śląsku Cieszyńskim, m.in. w Wiśle, aż do lat dwudziestych  XX wieku. Około 30 pieśni  z kancjonału „Cithara sanctorum“ w przekładzie polskim znalazło się później w polskich śpiewnikach ewangelickich, ale literacka twórczość Georgiusa  Tranosciusa pozostaje w Polsce niemal zupełnie nieznana.

„Pieśni duchowe“ Georgiusa Tranosciusa w nowym przekładzie i z obszernym komentarzem Zbigniewa Macheja ukazały się w Cieszynie nakładem wydawnictwa Oficyna Efemeryczna.

Zbigniew Machej

	Zbigniew Machej (1958), poeta, autor wierszy dla dzieci, tłumacz, eseista. Pochodzi z Cieszyna, ukończył polonistykę i religioznawstwo na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. W latach osiemdziesiątych ub. wieku współpracował z opozycją demokratyczną i niezależnym ruchem wydawniczym. Po 1989 r. pracował jako dziennikarz, menedżer kultury i dyplomata – jako wicedyrektor Instytutu Polskiego w Pradze, później jako dyrektor Instytutu Polskiego w Bratysławie, a także jako wicedyrektor Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego. Jako poeta debiutował na łamach „Tygodnika Powszechnego” w 1980 r.. W latach osiemdziesiątych ub. wieku jego wiersze publikowane były głównie w wydawnictwach niezależnych i emigracyjnych. Jest autorem czternastu zbiorów wierszy dla dorosłych  (m.in. Smakosze, kochankowie i płatni mordercy, Legendy praskiego metra, Prolegomena, Wspomnienia z poezji nowoczesnej, Wiersze przeciwko opodatkowaniu poezji, Zima w małym mieście na granicy, Mroczny przedmiot podążania)  oraz dla dzieci  (Przygody przyrody). Machej jest także tłumaczem poezji czeskiej i słowackiej. Przekładał m.in. wiersze Jana Skácela, Ivana Blatnego, Ivana Wernischa i Ivana Štrpki. Ostatnio tłumaczył także wiersze dawnych poetów angielskich – Thomasa Traherne’a i Johna Clare’a. Współpracował z czasopismami „bruLion”, „Krasnogruda”, „Foyer”, „Europa” i  „Literatura na Świecie”. Od niedawna jest stałym współpracownikiem kwartalnik „Przekrój” Jesienią 2017 r. wydawnictwo Oficyna Efemeryczna opublikowało jego  przekłady wybranych  czeskich pieśni Jerzego Trzanowskiego (1592 -1637) z kancjonału Cithara sanctorum (1636) – Georgius Tranoscius „Pieśni duchowe” – wraz z obszernym, eseistycznym komentarzem.