W ramach tegorocznych obchodów Święta Narodowego 3 Maja Książnica Cieszyńska zaprasza do zwiedzenia wystawy Polski duch wolności. Sto książek na stulecie odzyskania niepodległości, na której – obok rozlicznych eksponatów prezentujących wielowiekowe bogactwo polskiej kultury – honorowe miejsce zajmuje egzemplarz jednego z pierwszych wydań Ustawy Rządowej: prawa uchwalonego dnia 3 Maja roku 1791. Dokument ten, wydany jeszcze w roku uchwalenia i obowiązywania ustawy zasadniczej (pierwszej nowoczesnej konstytucji w Europie i drugiej na świecie), można będzie obejrzeć w galerii biblioteki.
[B.m. : b.w., po 3 V 1791]
Konstytucja 3 Maja – jedno z największych osiągnięć prawnych nowoczesnej myśli europejskiej, które Edmund Burke określił mianem „najszlachetniejszego dobra otrzymanego kiedykolwiek przez jakikolwiek naród…” – była wiekopomnym zwieńczeniem dokonań Sejmu Czteroletniego (Wielkiego) powołanego w 1788 roku. Choć prezentowany starodruk, złożony z 11 artykułów i pomieszczony na zaledwie 32 stronach niewielkiego formatu, na pierwszy rzut oka wydać może się niepozorny, to w rzeczy samej stanowi jedną z najcenniejszych narodowych relikwii, które zachowane zostały do dnia dzisiejszego i znajdują się wśród zbiorów Książnicy Cieszyńskiej. Na jego kartach główni autorzy – Stanisław August Poniatowski, Hugon Kołłątaj oraz Ignacy Potocki – zapisali szereg postępowych ustaw (jak choćby zniesienie wolnej elekcji i liberum veto, nowoczesną zasadę trójpodziału władzy sformułowaną przez Monteskiusza, ustanowienie dwuizbowego parlamentu i stutysięcznej armii, gwarancję wolności wyznania przy jednoczesnym uznaniu katolicyzmu za religię państwową, zrównanie w prawach szlachty i mieszczan czy powołanie Rzeczpospolitej Polskiej stanowiącej odtąd absolutną jedność z Wielkim Księstwem Litewskim), które jednak obowiązywały tylko przez okres niespełna półtora roku, nim zostały uchylone przemocą zaborców.
Od chwili wejścia w życie ustawy zasadniczej (5 maja 1791 r.) do momentu porażki w wojnie z Rosją w rok później, Konstytucja 3 Maja była tłumaczona na język litewski, francuski, niemiecki oraz angielski, a także miała co najmniej czternaście wydań (liczących blisko 30 tys. egzemplarzy) w naszym kraju, spośród których jedno z najwcześniejszych zachowało się m.in. w egzemplarzu Książnicy Cieszyńskiej. Niezależnie od faktu, że wolnością obwieszczoną w artykułach konstytucji Polacy mogli cieszyć się bardzo krótko, to jednak przez cały okres trwającej 123 lata utraty bytu politycznego i niepodległości, w świadomości każdego Polaka walczącego z zaborcami Ustawa Rządowa z dnia 3 Maja nieodmiennie uchodziła za najwyższy symbol polskiej suwerenności. Nie dziwi więc, że od momentu odzyskania niepodległości sto lat temu, dzień 3 maja stał się najważniejszym Świętem Narodowym (kwiecień 1919 r.), zaś jego legalne obchody wznowiono dopiero w 1990 r., gdy Polska faktycznie na powrót stała się niepodległym krajem.
Rzadki egzemplarz konstytucji będzie można zobaczyć w ramach wystawy, której tematyka bezpośrednio związana jest z obchodzonym w tym roku Jubileuszem 100-lecia odzyskania niepodległości, ilustrując tysiącletnią walkę Polski o autonomię w najważniejszych dziedzinach kultury i życia. Jedno z najwcześniejszych wydań Konstytucji 3 Maja będzie można ujrzeć w otoczeniu bezcennych pierwodruków stanowiących zabytki polskiej myśli oświeceniowej, bez których idee w niej wyłożone nie mogłyby powstać, takich jak: Ustawy Komisji Edukacji Narodowej, O skutecznym rad sposobie Stanisława Konarskiego, Prawo polityczne narodu polskiego autorstwa Hugona Kołłątaja (redaktora tekstu Ustawy Rządowej), Głos wolny wolność ubezpieczający Stanisława Leszczyńskiego czy Przestrogi dla Polski Stanisława Staszica.
Na bezpłatne zwiedzanie wystawy w towarzystwie jej kuratora zapraszamy dnia 3 maja b. r. w godz. 13.00-15.00.
Artur Lewandowski