„Precz z nadęciem i z prątkami! Precz ze smutkiem i ze łzami!”. Unikalne czasopismo pacjentów sanatorium w Bystrej Śląskiej w zbiorach Książnicy Cieszyńskiej

Działające w Bystrej Śląskiej sanatorium specjalizowało się w leczeniu gruźlicy płuc, która do lat 50. XX w., kiedy zaczęto stosować skuteczną antybiotykoterapię, stanowiła śmiertelne zagrożenie. Chorzy kurowali się w specjalistycznych placówkach leczniczych, m.in. Domu Zdrowia w Bystrej. Rozbudowany w okresie międzywojennym, dysponował dobrze wyposażonymi gabinetami lekarskimi i laboratoriami oraz nowoczesną infrastrukturą techniczną. Po zabiegach pacjenci spędzali czas w czytelni, słuchali radia i grali w gry towarzyskie. A także… wydawali własne czasopismo.

Pismo o niebanalnym tytule „Prątka Jednodniówka” ukazywało się nieregularnie („w miarę zapotrzebowania u czytelników i napływu geniuszu u autorów”) w latach 1931-1935 – w sumie ukazało się siedem numerów w sześciu zeszytach.

Tematyka pisma koncentrowała się na doświadczeniu walki z chorobą. Jego oryginalność polegała na ujmowaniu poważnego tematu w lekkim, satyrycznym tonie. W kolejnych numerach zamieszczano wiersze, anegdoty, humorystyczne ogłoszenia matrymonialne, reklamy, ogłoszenia nawiązujące do choroby i realiów życia w Domu Zdrowia. Pismo ilustrowane było realistycznymi lub karykaturalnymi portretami personelu i pacjentów oraz humorystycznymi scenkami z życia szpitala. Wszystko w celu oswojenia choroby, podniesienia chorych na duchu i odwrócenia ich uwagi od szpitalnej rzeczywistości.

„Prątka Jednodniówka” redagowana było głównie przez kuracjuszy Domu Zdrowia w Bystrej. Krąg jej odbiorców także ograniczał się do pacjentów i personelu, stąd też pismo powielane było w bardzo ograniczonej liczbie egzemplarzy.

Książnica Cieszyńska dysponuje niemal kompletnym (obejmującym numery 1-3, 5-7) zbiorem numerów „Prątki Jednodniówki”. Został on przez nas zakupiony w 2009 r. w jednym w krakowskich antykwariatów, a następnie poddany digitalizacji i w formie cyfrowej opublikowany w Śląskiej Bibliotece Cyfrowej:

Nr 1: TUTAJ

Nr 2: TUTAJ

Nr 3: TUTAJ

Nr 5/6: TUTAJ

Nr 7: TUTAJ

Ze względu na minimalny nakład wydawnictwo nie było dotąd znane badaczom historii czasopiśmiennictwa. Ostatnio zainteresowały się nim prof. dr hab. Dorota Samborska-Kukuć i Jadwiga Goniewicz z Uniwersytetu Łódzkiego. Jak stwierdziły, mimo braku numeru 4 (którego badaczki nie zdołały nigdzie odnaleźć) stanowiący własność Książnicy Cieszyńskiej zasób jest najpełniejszy w Polsce; w kilku innych bibliotekach znajdują się zaledwie pojedyncze numery.

„Cieszyński” zasób stanowił zatem podstawę dokonanej przez badaczki szczegółowej analizy zawartości i dziejów pisma. Artykuł Doroty Samborskiej-Kukuć i Jadwigi Goniewicz „>>Prątka Jednodniówka<<. (1931-1935) – uzdrowiskowa efemeryda satyryczna został opublikowany na łamach „Rocznika Historii Prasy Polskiej” 2022 z. 2 (link do tekstu znajduje się TUTAJ). Zapraszamy do lektury!

Oprac. Małgorzata Szelong