Promocja “Leksykonu Polaków w Republice Czeskiej i Republice Słowackiej”

Przed kilkoma miesiącami ukazał się piąty tom monumentalnego, wydawanego w Opolu „Leksykonu Polaków  w Republice Czeskiej i Republice Słowackiej”. Z tej okazji w poniedziałek 3 czerwca o godz. 16.30 w Sali konferencyjnej Książnicy Cieszyńskiej odbędzie się spotkanie autorskie z redaktorami „Leksykonu”, prof. dr. hab. Zenonem Jasińskim oraz dr. hab. Bogdanem Cimałą, którzy przedstawią historię wydawnictwa, dotychczas opublikowane tomy oraz plany związane z finalizacją prac nad „Leksykonem”.

Leksykon – według słownika języka polskiego – to termin, który pochodzi z języka greckiego i oznacza „słownik o charakterze encyklopedycznym”, pochodzi od słowa „leksikos” – wyrazowy, a ten od greckiego „leksie” – wyraz. Jest więc wielo tematycznym kompendium wiedzy o omawianym zagadnieniu.

Polacy w Republice Czeskiej to z jednej strony ludność autochtoniczna na obszarze Śląska Cieszyńskiego, po jego podziale w 1920 r. – Zaolzia, ale i na tym obszarze dzięki industrializacji i urbanizacji pojawiła się grupa imigrantów i Galicji przybyłych do pracy w przemyśle. Przybysze wzmocnili środowisko polskie, ale znaczna ich część została zczechizowana. W przypadku Słowacji obecnie mamy do czynienia wyłącznie z grupą napływowa. Na pozostałym obszarze omawianego obszaru to imigranci, którzy pojawili się na obszarze obu republik podejmując studia lub zatrudnienie, którzy w trosce o życie musieli emigrować. Osiedlali się na pewien okres czasu lub pozostawali na pobyt stały. Poza Zaolziem osadnictwo polskie miało charakter wyspowy, głównie w dużych miastach, w których funkcjonowały uczelnie lub zakłady pracy.

Leksykon powstał w zamyśle badaczy, by upamiętnić dorobek obu grup, gdyż bardzo często imigranci tworzyli własne środowisko rozwoju kultury, mieli interesujący dorobek artystyczny, wydawali własną prasę, tworzyli organizacje, których celem było rozwiązywanie problemów życiowych, ale także dawali wyraz swoim dążeniom i pragnieniom, pamięci o ojczyźnie i związków z narodem polskim.

Nasze kompendium wiedzy prezentuje sześć rodzajów haseł: najwięcej, gdyż 54% ogółu haseł to biogramy osób żyjących i działających na tym obszarze, osób stąd pochodzących, którzy musieli swą ojcowiznę opuścić i działali na innych obszarach, są także w niewielkiej liczbie biogramy osób, które nie pochodziły z tego regionu, ale sponsorowały działalność jego mieszkańców finansując zakładanie szkół, organizacji polskich, zasilali artykułami miejscową prasę itp. Drugi rodzaj haseł to hasła rzeczowe omawiające polskie organizacje, związki społeczne, gospodarcze działające na obszarze Czechosłowacji, Czech i Słowacji od Wiosny Ludów do chwili obecnej. Te hasła to 24% ogólnej ich liczby. 12% ogółu haseł poświęconych zostało polskim periodykom prasowym wydawanym dla omawianej ludności, a jest to spora liczba, gdyż w pięciu tomach przedstawiono 161 czasopism. 4% haseł to miejscowe, które ukazały 60 miejscowości, w których Polacy znajdowali się w znaczącej grupie ogółu mieszkańców i mieli własne organizacje kulturalno-oświatowe, szkoły itp. Następna grupa związana jest z prezentacją najważniejszych, naszym zdaniem, pozycji zwartych poświęconych dziejom tej ludności lub omawiające najciekawsze utwory miejscowych autorów, ich pamiętniki itp. 58 pozycji bibliograficznych to także 4% ogółu haseł. Najmniejszą grupę w ich liczbie, gdyż 2%, ale nie małą w objętości stanowią hasła przeglądowe omawiające ważne procesy społeczne, wydarzenia o charakterze społecznym i politycznym charakteryzujące się dłuższym chronologicznie okresem występowania lub o dłuższym oddziaływaniu skutków.

Leksykon poza dostarczeniem wiedzy o ludziach, polskim życiu organizacyjnym, ich dziejach i dorobku jest także hołdem dla dorobku dla Polaków na ziemiach czeskich i słowackich ludności, którzy praktycznie cały czas funkcjonując poza granicami niepodległej Ojczyzny, oparta na plebejskim charakterze jej mieszkańców, zróżnicowani konfesyjnie, wytworzyli własną plebejską kulturę, która znalazła uznanie polskiej kultury narodowej i jest ważnym jej składnikiem. Ludność ta uznała bowiem, iż warunkiem jej tożsamości narodowej jest aktywność społeczna, chęć wspólnego działania, troska o wysoki poziom gospodarczy życia, obrona wytworzonych wartości, nawet gdy warunki takim działaniom nie sprzyjały.

Mają swój wkład w rozwój społeczny, gospodarczy i kulturalnych swoich lokalnych środowisk, w których zamieszkują, ale także państw, które stały się ich „ drugimi Ojczyznami”.

Tym dziełem zbiorowym jakie powstało wysiłkiem 103 autorów: polskich, czeskich i słowackich chcemy utrwalić w pamięci dla przyszłych pokoleń nas Polaków w kraju, a także dla naszych Rodaków poza Macierzą, pamięci o jednej z najbardziej aktywnych, twórczych i kreatywnych skupisk polskich poza granicami Polski.

Wydawnictwo było realizowane ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach Programu rozwoju humanistyki ( tomy I-III). Natomiast t. IV i V zostały wydane przez Uniwersytet Opolski ze środków na badania statutowe w Instytucie Nauk Pedagogicznych.

Redaktorzy zamierzają przygotować i opublikować suplement do Leksykonu na przełomie roku 2020—2021, gdyż nie udało się opracować wszystkich planowanych haseł i zamknięcia Wydawnictwa obrazem współczesnego życia polskiej diaspory w obu krajach.

Po opublikowaniu Suplementu cały Leksykon powinien zostać udostępniony na stronach Śląskiej Biblioteki Cyfrowej. Liczymy tu na pomoc Biblioteki Głównej Uniwersytetu Opolskiego i Książnicy Cieszyńskiej.

Zenon Jasiński

Prof. dr hab. Zenon Jasiński urodził się 16 października 1945 r. w Biadaczu koło Kluczborka. W 1968 r. podjął studia zaoczne w WSP w Opolu na kierunku pedagogika, gdzie w 1972 r. uzyskał dyplom magisterski na podstawie pracy Dynamika przemian kulturowych na wsi oleskiej (na przykładzie Borek Wielkich i Kadłuba Wolnego. W 1973 r. rozpoczął seminarium doktoranckie prowadzone przez Instytut Śląski w Opolu. W roku 1974 otrzymał roczne stypendium im. Wiktora Gorzołki ufundowane przez Opolskie Towarzystwo Kulturalno-Oświatowe, które pozwoliło Z. Jasińskiemu na rozpoczęcie prac badawczych nad dziejami polskiego szkolnictwa w Czechosłowacji. W1975 r. podjął pracę na stanowisku starszego asystenta w Instytucie Pedagogiki WSP w Opolu. W 1978 r. uzyskał stopień doktora nauk humanistycznych na podstawie rozprawy doktorskiej Szkolnictwo polskie w Czechosłowacji. 1945-1975. Było to pierwsze naukowe opracowanie dziejów powojennego szkolnictwa polskiego na Zaolziu. W latach 1978-1991 pracował na stanowisku adiunkta w Instytucie Pedagogiki WSP w Opolu, od 1995 r. do 2016 był dyrektorem Instytutu Nauk Pedagogicznych. Pracował również w Instytucie Pedagogiki i Psychologii Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie (1991-1994) oraz Wyższej Szkole Zarządzania i Administracji, w której pełnił w latach 1998-2004 funkcję dziekana. Stopień doktora habilitowanego nauk humanistycznych w zakresie historii oświaty i kultury, uzyskał w 1990 r na podstawie rozprawy Działalność kulturalno-oświatowa Polaków za Olzą (1920-1938). W latach 1990-2010 członek, z wyboru, Komitetu Badań Polonijnych Polskiej Akademii Nauk. W 2007 roku uzyskał tytuł naukowy profesora w zakresie nauk humanistycznych na podstawie dorobku i rozprawy naukowej Czeska szkoła w Protektoracie Czech i Moraw. W 2011 r. Zenon Jasiński uzyskał stanowisko profesora zwyczajnego. Główne zainteresowania naukowe profesora dotyczą oświaty i kultury skupisk polskich w Europie Środkowej, zwłaszcza byłej Czechosłowacji, oświaty polonijnej, edukacji międzykulturowej oraz problemów funkcjonowania sytemu edukacyjnego. Członek wielu towarzystw naukowych. Aktualnie wiceprzewodniczący Polsko-Czeskiego Towarzystwa Naukowego we Wrocławiu. Autor i kierownik projektu badawczego „Leksykon Polaków w Republice Czeskiej i Republice Słowackiej”.

Dr hab. Bogdan Cimała, prof. UO. Studia podjął w 1965 r. na kierunku historia w WSP w Opolu. W latach 1970-1978 był asystentem w Katedrze Historii Śląska Instytutu Historii WSP w Opolu. W 1978 r. obronił pracę doktorską Rola Śląska w handlu zagranicznym Polski w latach 1922-1939 i 1945-1965. W latach 1978-1999 pracował w Zakładzie Historii Instytutu Śląskiego w Opolu a latach 1994-1995 był dyrektorem Muzeum Śląska Opolskiego. W 1997 r. habilitował się na Uniwersytecie Śląskim, od 2001 r. jest profesorem UO. Jest współredaktorem publikacji wraz z Zenonem Jasińskim „ Wybrane problemy czesko-polskiej współpracy kulturalnej, naukowej i gospodarczej” (2009)j, będącej pokłosiem konferencji naukowej organizowanej Przez Inst. Nauk Pedagogicznych UO, Urząd Marszałkowski, Oddział Zbiorów Zabytkowych w WBP w Rogowie Opolskim, w której uczestniczył m.in. ambasador RP w Pradze – Jan Pastwa. Od 2018 r. jest kierownikiem przedstawicielstwa Polsko-Czeskiego Towarzystwa Naukowego w Opolu. Współredaktor „Leksykonu Polaków w Republice Czeskiej i Słowackiej”.