W piątek 28 lutego o godz. 17.00 w sali konferencyjnej Książnicy Cieszyńskiej odbędzie się kolejne spotkanie w ramach cyklu „Cymelia i osobliwości”. Jego tematem będzie cieszyński oddział niemieckiej placówki naukowej Zentralinstitut für Oberschlesische Landesforschung działającej w mieście w czasie II wojny światowej, pozostałości biblioteki którego znajdują się obecnie w księgozbiorze pomuzealnym Książnicy Cieszyńskiej. Zagadnienie to nie było do tej pory przedmiotem bliższego zainteresowania historyków i bibliologów. Temat przybliży Wojciech Święs z Działu Gromadzenia, Opracowywania i Udostępniania Zbiorów Książnicy Cieszyńskiej.
Prowadzona od lat trzydziestych przez III Rzeszę polityka ideologizowania niezależnej myśli naukowej znalazła swoje odzwierciedlenie także na Górnym Śląsku. Nauka miała służyć nie obiektywnemu poznaniu, ale dobru narodu i państwa, a w centrum zainteresowań badawczych miał się znaleźć problem rasy. Niemalże od wybuchu II wojny światowej wysocy dygnitarze NSDAP (na czele z Fritzem Brachtem, od 1941 r. gauleiterem prowincji górnośląskiej) dążyli do utworzenia w regionie centralnego instytutu badawczego, który realizowałby doktrynę ideologiczną III Rzeszy oraz koordynował działania mniejszych placówek naukowych. Ostatecznie 27 II 1942 r. w Gliwicach zainaugurował swoją działalność Institut fur Oberschlesische Landesforschung z siedzibą w Katowicach. Na jego czele stanął dr antropologii SS-Obersturmbannführer Fritz Arlt, kluczowa postać dla realizacji niemieckiej polityki rasowej na Górnym Śląsku. Honorowym prezesem został sam gauleiter i nadprezydent prowincji. Rok później instytucja zmieniła nazwę na Zentralinstitut für Oberschlesische Landesforschung.
Na siedzibę jednej z placówek instytutu wybrano Cieszyn, gdzie została umieszczona w siedzibie Muzeum Miejskiego. By zwolnić pomieszczenia dla nowej instytucji, z Pałacu Larischów usunięto ok. 40 tys. woluminów zabytkowych polskich książek z bibliotek Józefa Ignacego Kraszewskiego, Czytelni Ludowej i Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, które zostały złożone na posadzce kościoła św. Krzyża przy ul. Szersznika, gdzie – jako zbiory polskie – oczekiwać miały na zniszczenie. Sprawę sfinalizować miał kustosz Muzeum Miejskiego dr Wiktor Karger, cieszący się zaufaniem niemieckich środowisk naukowych i politycznych (m.in. w 1943 r. otrzymał on przyznawane przez ZOL wyróżnienie Gauplaketten für Oberschlesische Landesforschung dla badaczy reprezentujących „zaangażowany świat naukowy” – cytat z „Oberschlesische Zeitung”). Jak wiadomo, nie dopuścił on jednak do zniszczenia zbiorów, przeciągając wykonanie „wyroku” aż do zakończenia II wojny światowej.
ZOL pozostawił po sobie bibliotekę, która po wojnie włączona została przez dr. Ludwika Brożka do księgozbioru muzeum. Biblioteka nie jest w żaden sposób wyodrębniona z tego liczącego ok. 27,5 tys. woluminów druków zwartych zbioru. Składają się na nią w pierwszej kolejności niemieckojęzyczne wydawnictwa dotyczące historii Śląska i niemieckojęzyczne periodyki, ale także wydawnictwa propagandowe dotyczące m.in. eugeniki i innych dziedzin pseudonauki. Co ciekawe jednak ZOL włączał do swojej biblioteki także opracowania polskie. Wszystkie opatrzone zostały charakterystyczną, podłużną pieczęcią. Oprócz tego na temat cieszyńskiej filii instytutu zachowało się bardzo niewiele materiałów rozproszonych w kilku współczesnych placówkach.
