RARA AVIS TESSINENSIS

W sobotę 19 października o godz. 15.00 w Książnicy Cieszyńskiej odbędzie się otwarcie nowej wystawy „Rara avis Tessinensis”, na której zobaczyć będzie można najcenniejsze zabytki kultury piśmienniczej Śląska Cieszyńskiego z jej zbiorów. Uroczystym wernisażem Książnica Cieszyńska pragnie uświetnić jubileusz ćwierćwiecza swojej działalności.

 

 

Książnica Cieszyńska rozpoczęła swoją działalność 1 stycznia 1994 r. po kilkuletnim okresie przygotowań. Objęła swoją opieką kilka bezcennych zabytkowych kolekcji książkowych powstałych w okresie od XVIII do XX w. W latach 1999–2000 instytucja przeniosła się do nowej siedziby przy ul. Menniczej 46. Obecnie jej systematycznie poszerzane zbiory liczą już ponad 200 tys. jednostek, sama zaś Książnica – już w marcu 2001 r. wpisana przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego na listę polskich bibliotek naukowych – cieszy się opinią jednej z najlepszych nieuniwersyteckich bibliotek naukowych w kraju. Pierwsze ćwierćwiecze swojej działalności placówka podsumowała podczas tegorocznej Nocy Muzeów, przygotowując cykl atrakcji pod hasłem „Biblioteka Otwarta”. Teraz przyszła pora na jubileuszową wystawę.

Stanowi ona pewnego rodzaju dyptyk z powstałą pięć lat temu z okazji dwudziestolecia instytucji wystawą „Najstarsze, największe, najcenniejsze…”, która prezentowała w szerszym wyborze cymelia znajdujące się w jej zasobach. Od tego czasu w bibliotece odbyło się ponad 50 spotkań z cyklu „Cymelia i osobliwości ze zbiorów Książnicy Cieszyńskiej”, podczas których wszyscy zainteresowani mogli zapoznać się bliżej z najbardziej intrygującymi rękopisami i drukami. Wystawa „Rara avis Tessinensis”, ogniskując się na obiektach stricte regionalnych, prezentuje najcenniejsze zachowane w zbiorach Książnicy Cieszyńskiej zabytki kultury piśmienniczej Śląska Cieszyńskiego – dzieła, które wyszły spod piór najwybitniejszych synów tej ziemi, których pojawienie się zapowiadało nadejście przełomowych wydarzeń lub zjawisk w dziejach regionu, bądź też ucieleśniają najbardziej specyficzne cechy kultury cieszyńskiej. Nierzadko są przy tym jedynymi w swoich kategoriach zabytkami, które nie uległy zniszczeniu na przestrzeni dziejów, od zawsze wzbudzając zainteresowanie badaczy historii i kultury Śląska Cieszyńskiego. Prawdziwe białe kruki.

Wystawa obejmuje kilka części. Pierwszą z nich stanowią Fundamenty – wśród nich zaś najstarsze zabytki cieszyńskiego piśmiennictwa związane z cywilizacją chrześcijańską, m.in. słynni „Prorocy Cieszyńscy” z lat 1418–1439, miniaturowy modlitewnik księżnej Elżbiety Lukrecji z XV w. oraz pozostałości po bibliotece klasztoru braci dominikanów w Cieszynie. Drugi dział to Księstwo Cieszyńskie, prezentujący nie tylko związane z dynastią panujących Ordynację ziemską w wydaniu z 1592 r., pierwszą drukowaną kronikę księstwa z 1588 r., czy drukowaną dedykację dla księcia Adama Wacława z roku 1605, ale również kilka – także mniej znanych – obiektów stanowiących spuściznę po lokalnej szlachcie. Trzeci dział Reformacja i kontrreformacja to wybrane obiekty związane dorobkiem i biografią Jerzego Trzanowskiego, powstaniem Kościoła Jezusowego w Cieszynie czy kontrreformacyjną misją o. Leopolda Tempesa. Nie mogło tu zabraknąć m.in. najstarszej polskiej książki cieszyńskiej – Wierność Bogu i cesarzowi, czasu powietrza morowego należąca pióra pierwszego cieszyńskiego pastora i budowniczego Kościoła Jezusowego Jana Muthmanna z 1716 r. Na przełomie wieku XVIII i XIX koncentruje się dział kolejny – Plebejska kultura – gdzie zobaczyć można materiały obrazujące wysoki poziom rozwoju kulturalnego ówczesnego cieszyńskiego włościaństwa – m.in. najstarsze listy i zapiśniki oraz jeden ze znaków własnościowych, którymi gromadzone przez siebie książki opatrywał furman z Cisownicy Jura Gajdzica, właściciel pierwszego na ziemiach polskich chłopskiego ekslibrisu, ale także np. pierwszy cieszyński słowniczek gwarowy spisany przez ks. Leopolda Jana Szersznika. Przedostatni dział – Samoświadomość – prezentuje obiekty związane z rozwojem polskiego ruchu narodowego i rodzeniem się polskiej świadomości narodowej wśród mieszkańców regionu. Znajdują się tutaj m.in. materiały związane z najstarszymi polskimi organizacjami, pierwsze lokalne czasopisma czy rękopiśmienne pamiętniki dwóch cieszyńskich „budzicieli” polskości – Pawła Stalmacha i Andrzeja Kotuli. Zwieńczeniu długoletniego procesu formowania się nowoczesnego polskiego narodu na Śląsku Cieszyńskim poświęcony jest dział ostatni “Polski my naród”, gdzie obejrzeć można, stanowiące zabytek wielkiej rangi nie tylko w skali regionu, księgi protokołów posiedzeń plenarnych Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego z lat 1918–1920. W sumie na ekspozycji znajduje się ok. 30 absolutnie unikatowych obiektów obejmujących okres od XV w., aż do lat 1918–1920, obudowanych w kontekst historyczny oraz opisy dokumentujące wpływ cymeliów na postęp badań historycznych.

Wystawa stwarza więc jedyną w swoim rodzaju sposobność, aby w jednym miejscu ujrzeć najcenniejsze przechowywane w Książnicy zabytki kultury piśmienniczej Śląska Cieszyńskiego. Autorami ekspozycji są Jolanta Sztuchlik i Wojciech Święs. Przy organizacji wernisażu wsparcia Książnicy Cieszyńskiej udzieliła Firma Beskid Plus z Cieszyna.

Wojciech Święs