Nieodłączną częścią biblioteki Leopolda Jana Szersznika jest zespół ok. 1000 jednostek rękopiśmiennych. Do najcenniejszych obiektów zalicza się dziewięć średniowiecznych rękopisów, m.in.: pochodzące z XIII w. “Libri Decretalium”; “Prorocy Cieszyńscy” – husyckie tłumaczenie Ksiąg Prorockich i Nowego Testamentu z lat 1419-1439 (jeden z ważniejszych zabytków języka staroczeskiego); wykonany na pergaminie XV-wieczny, miniaturowy modlitewnik, należący według tradycji do ostatniej piastowskiej księżnej Cieszyna, Elżbiety Lukrecji czy też Graduał Maryjny z przełomu XV i XVI w., zawierający m.in. zapis nutowy Bogurodzicy.
Jednym z najstarszych rękopisów przechowywanych w zbiorach Książnicy Cieszyńskiej jest również pochodzący z ok. 1470 roku rękopis dzieła Witruwiusza – “De Architectura libri decem”. Kodeks powstał we Włoszech na początku drugiej połowy XV wieku, zapewne na fali renesansowego “odkrywania” dzieła Witruwiusza. Został ozdobiony dziesięcioma literami inicjalnymi, wykonanymi techniką stosowaną we włoskim renesansie. Inicjały zdobią początek każdej z dziesięciu ksiąg dzieła. Szczególnie okazale wyglądają: złocony inicjał litery C na początku księgi pierwszej oraz niezwykle efektowne zdobienia karty rozpoczynającej piątą księgę – oprócz inicjału litery Q, marginesy karty ozdobione zostały floraturą (dekoracja wykorzystująca motyw roślinny). Dodana w początkach XVII wieku pierwsza karta rękopisu, będąca jednocześnie kartą tytułową została zapisana na polskim papierze, co może sugerować że rękopis w tym czasie znalazł się na ziemiach polskich. W 1804 roku dzieło trafiło do Cieszyna w ręce Leopolada Jana Szersznika, założyciela miejscowej biblioteki i muzeum. Obiekt posiada sygnaturę: SZ DD III 22 [SB]. Jego opis znaleźć można w katalogu OPAC: https://katalog.kc-cieszyn.pl/document/167299. Szczegółowy dane na temat manuskryptu, podobnie jak pozostałych ośmiu rękopisów średniowiecznych, zestawione zostały przez dr. Mariana Zwiercana w “Katalogu średniowiecznych rękopisów Książnicy Cieszyńskiej”, wydanym w 2003 r. we Wrocławiu. Dzięki zrealizowanemu w latach 2007-2010 projektowi “Ochrona i konserwacja cieszyńskiego dziedzictwa piśmienniczego”, kodeks został zdigitalizowany, a jego kopia cyfrowa opublikowana na stronie Śląskiej Biblioteki Cyfrowej: https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/40755/edition/37476/content
Dzieło “O architekturze ksiąg dziesięć” Witruwiusza jest jedynym zachowanym w całości antycznym traktatem o architekturze. Powstało w czasach panowania Oktawiana Augusta, najprawdopodobniej pomiędzy 29 a 23 r. p.n.e. Autor Marcus Vitruvius Pollio był rzymskim architektem i inżynierem, konstruktorem m.in. machin wojennych, żyjącym w I wieku p.n.e. w czasach Gajusza Juliusza Cezara i Oktawiana Augusta. Traktat o architekturze Witruwiusza cieszył się popularnością zarówno w czasach starożytnych, oraz jak wskazuje liczba zachowanych rękopiśmiennych kodeksów w średniowieczu. W XV wieku traktat Witruwiusza spotkał się ze wzmożonym zainteresowaniem architektów i humanistów i przez kilka kolejnych wieków pozostawał podstawowym podręcznikiem architektów. Motyw ilustracyjny wyobrażający “człowieka witruwiańskiego” kojarzony jest przede wszystkim z pochodzącym z ok. 1490 r. rysunkiem autorstwem Leonarda da Vinci. Przedstawia on postać nagiego mężczyzny, wpisaną w okrąg i kwadrat, narysowaną w oparciu o proporcje przedstawione w traktacie Witruwiusza, dla którego ludzka sylwetka była źródłem idealnych proporcji dla klasycznego porządku architektonicznego.
W zbiorach Książnicy Cieszyńskiej znajduje się również, kilka edycji drukowanych dzieła Witruwiusza. Na szczególną uwagę zasługuje pierwsze krytyczne wydanie dzieła Witruwiusza, z komentarzami, których autorem jest Guillaume Philandrier, francuski humanista, sekretarz biskupa Georges d’Armagnac. Druk ukazał się we Francji w 1552 roku w oficynie wydawniczej Jeana de Tournes w Lyonie. Z kolekcji Leopolda Jana Szersznika pochodzi również wydany piętnaście lat później w Wenecji egzemplarz edycji z komentarzami kardynała Daniele Barbarao. Wśród licznych ilustracji autorstwa Andrea Palladio, znajduje się wizerunek “człowieka witruwiańskiego”. W 1705 roku druk należał do biblioteki augustianów bosych (Ordo Eremitarum Discalceatorum Sancti Augustini) konwentu św Bartłomieja w Piacenzie. Opisy katalogowe: https://katalog.kc-cieszyn.pl/document/183967 oraz https://katalog.kc-cieszyn.pl/document/183968
Oprac.: Krzysztof Kleczek