Ślady Oksfordczyka w Cieszynie

W poniedziałek 29 kwietnia o godz. 17.30 w sali konferencyjnej Książnicy Cieszyńskiej odbędzie się wykład dr. Gerarda Kilroya (St Catharine’s College, University of  Oxford) i dr Clarindy Calmy (Wyższa Szkoła Europejska im. ks. Józefa Tischnera) zatytułowany „Ślady Oksfordczyka w Cieszynie”, poświęcony św. Edmundowi Campionowi (1540-1581) oraz odnalezionemu w Książnicy Cieszyńskiej rękopisowi jego autorstwa.

Gdy w 1775 r. ks. Leopold Jan Szersznik (1747-1814) po trzynastoletnim pobycie na Morawach i w Czechach powrócił do rodzinnego Cieszyna, był już posiadaczem pokaźnej kolekcji zgromadzonych w czasie studiów druków i rękopisów. Wśród tych ostatnich znajdował się obszerny, acz niepozorny manuskrypt z XVI w., zatytułowany „Concionale ex concionibus a R[everedissimo] P[atre] Edmundo Campiano S[ocietatis] J[esu] pronunciatis collectum A[nno] D[omini] 1599”. W jaki sposób Szersznik wszedł w jego posiadanie, nie wiadomo. Można jedynie przypuszczać, że – podobnie jak miało to miejsce w przypadku kilku innych cennych rękopisów – pozyskał go z biblioteki kolegium akademickiego św. Klemensa w Pradze. Pozwalał na to cesarski reskrypt, uprawniający jezuitów do zatrzymania książek, które w chwili kasaty Towarzystwa Jezusowego były w ich dyspozycji. Że ów manuskrypt pochodzić mógł z klementyńskiej biblioteki, wskazywać zdaje się jego autorstwo. Edmund Campion (1540-1581) był bowiem jezuitą, który, odbywszy nowicjat w Brnie, przez sześć lat wykładał retorykę i filozofię właśnie w kolegium św. Klemensa w Pradze. Postać to nietuzinkowa. Urodzony w Londynie, absolwent Oksfordu, uniwersytecki wykładowca i diakon Kościoła Anglikańskiego, w latach sześćdziesiątych przeżył nawrócenie i po ucieczce z Anglii i kilkuletnim pobycie w Irlandii, Flandrii i Rzymie wstąpił do Towarzystwa Jezusowego, a jako nowicjusz trafił na Morawy. Po otrzymaniu w 1578 r. święceń kapłańskich i krótkim pobycie w Wiedniu, w 1580 r. został wysłany z misją ewangelizacyjną do Anglii, gdzie na skutek prowadzonej działalności duszpasterskiej oraz rozgłosu, jaki w Anglii zyskały jego pisma polemiczne, został uwięziony, poddany torturom i ostatecznie – jako zdrajca stanu, któremu to oskarżeniu podlegali wszyscy praktykujący katolicy w Anglii – w 1581 r. stracony.

Jego dzieło, przywiezione przez ks. Szersznika z Czech, spoczęło na półce cieszyńskiej biblioteki i – jak się zdaje – przez długie lata nie wzbudzało tu żadnego zainteresowania. Na jego obecność zwrócono uwagę dopiero w latach dwudziestych XX w. Wówczas to na łamach wydawanego w jezuickim seminarium w Woodstock (Maryland) pisma „The Woodstock Letters” ukazała się krótka wzmianka, informująca o przechowywanym w Cieszynie manuskrypcie Campiona. Treść doniesienia zdaje się wskazywać, że jego autor miał okazję zapoznać się z dziełem angielskiego jezuity z autopsji, bądź też otrzymał z Cieszyna jego dokładny opis. W tym czasie Edmund Campion był już postacią powszechnie znaną. Uznany za męczennika, w 1886 r. został beatyfikowany przez papieża Leona XIII. Kilkadziesiąt lat później jego proces kanonizacyjny miał doprowadzić do wyniesienia Edmunda Campiona na ołtarze jako świętego. W grupie czterdziestu angielskich i walijskich męczenników został kanonizowany przez papieża Pawła VI w 1970 r. Równolegle ożywieniu uległy badania nad jego spuścizną pisarską, która, zważywszy na – z jednej strony – znaczną ruchliwość autora, a z drugiej – nieprawomyślność wobec panującego w Anglii przez kilka wieków wyznania, do tej pory nie została nawet w całości skatalogowana.

Od lat dorobek Edmunda Campiona znajduje się w obszarze zainteresowania dr Clarindy Calmy z Wyższej Szkoły Europejskiej im. ks. Józefa Tischnera w Krakowie oraz współpracującego z nią dr. Gerarda Kilroya z St Catharine’s College Uniwersytetu w Oksfordzie. To właśnie dr C. Calma podczas niedawnych kwerend w Rzymie natknęła się na wspomnianą wyżej notkę o cieszyńskim rękopisie Campiona w „The Woodstock Letters”. Uzyskawszy z Książnicy Cieszyńskiej potwierdzenie, iż dzieło to zachowało się do czasów współczesnych, swoim znaleziskiem zainteresowała dr. G. Kilroya i oboje postanowili poddać go badaniom z autopsji. Jakkolwiek bowiem w ostatnich latach manuskrypt ów został zakonserwowany i zdigitalizowany, a jego elektroniczna kopia dostępna jest za pośrednictwem internetowego profilu Książnicy Cieszyńskiej w Śląskiej Bibliotece Cyfrowej, tylko poprzez badanie oryginału uczeni są w stanie zweryfikować sformułowaną przez dr C. Calmę hipotezę, iż znajdujący się w Cieszynie rękopis jest… autografem Edmunda Campiona. Właśnie w tym celu oboje badacze zamierzają wkrótce przybyć do Cieszyna. Jeśli ich teza zostałaby potwierdzona, Książnica okazałaby się posiadaczką nie tylko cennego i ważnego dla europejskiej kultury piśmienniczej zabytku, który – co więcej – znajdował się dotąd poza obiegiem naukowym, ale równocześnie – przedmiotu mającego dla katolików rangę relikwii.

Wykład, który przy okazji kwerend w Książnicy wygłoszą dla cieszyńskiej publiczności dr Clarinda Calma i dr Gerard Kilroy, poświęcony będzie biografii Edmunda Campiona oraz jego polskim powiązaniom i odniesieniom. Analizie poddany zostanie także pisarski dorobek angielskiego jezuity, zwłaszcza zaś znaczenie, jakie dla rozwoju badań w tej dziedzinie ma odnalezienie cieszyńskiego rękopisu.

 

	Dr Clarinda Calma jest prodziekanem ds. filologii – lingwistyki stosowanej Wyższej Szkoły Europejskiej im. ks. Józefa Tischnera w Krakowie. Pochodzi z Filipin, gdzie w 1995 r. uzyskała licencjat z pedagogiki. Kontynuując studia w Polsce, w 2001 r. otrzymała tytuł magistra w Instytucie Filologii Angielskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego, a w 2006 r. obroniła tamże pracę doktorską zatytułowaną „Cierpienie w prozie i poezji Johna Donne’a”. W obszarze jej zainteresowań badawczych znajdują się takie problemy, jak angielska poezja metafizyczna, poezja i proza Johna Donne’a oraz Roberta Southwella, historia społeczna XVI-wiecznej Anglii, angielscy rekuzanci – losy imigrantów katolickich w Polsce w XVI-XVII w. W jej dorobku znajduje się kilkanaście prac naukowych. Obecnie jest kierownikiem projektu badawczego pt. „Wydawnictwo drugiego obiegu w szesnastowiecznej Anglii i Polsce. Studium porównawcze” z dr hab. Teresą Belą oraz dr Jolantą Rzegocką. Projekt jest finansowany przez Narodowe Centrum Nauki.

 

	Dr Gerard Kilroy jest angielskim badaczem historii wydawnictw drugiego obiegu. W obszarze jego zainteresowań znajduje się ponadto obieg rękopisów w XVI-wiecznej Anglii. Jest autorem kilkunastu prac naukowych, w tym dwóch monografii, „Edmund Campion. Memory and Transcription” (Londyn 2005) oraz “The Epigrams of Sir John Harrington” (Londyn 2009). Obecnie przygotowuje książkę pt. „Edmund Campion. A Scholarly Life” (2014). Dr. G. Kilroy uzyskał tytuł magistra w Magdalen College w Oksfordzie, a tytuł doktora na Uniwersytecie Lancashire. Pracował wiele lat w Priory Park College w Bath oraz wykładał gościnnie w wielu ośrodkach akademickich, jak Sorbona, Londyn, Oksford, Brno i Waszyngton. Obecnie prowadzi badania naukowe nad dorobkiem naukowym Edmunda Campiona dla University College London w Londynie oraz St Catharine’s College w Oksfordzie. Był dwukrotnie prezesem Jane Austen Society w Bath.