Jan Łysek (1887-1915), bo to o nim mowa, urodził się w Jaworzynce w rodzinie góralskiej. Po ukończeniu tzw. paralelek polskich przy seminarium nauczycielskim w Cieszynie pracował jako nauczyciel między innymi w Suchej Średniej i Jaworzu, gdzie pełnił funkcję kierownika szkoły. Był jednym z pierwszych na Śląsku Cieszyńskim inicjatorów stworzenia skautingu (harcerstwa) wśród polskiej młodzieży. Uczestniczył w amatorskim ruchu teatralnym. W 1914 roku po wybuchu I wojny światowej organizował w Cieszynie ochotniczy Legion Śląski, którego członkowie zasilić mieli szeregi II Brygady Legionów Polskich. Pisał wówczas, że formowany w Cieszynie oddział stanowi „widoczną, realną ofiarę krwi, którą Śląsk składa Polsce”. Sam Łysek poległ 5 listopada 1915 r. podczas walk pod Kostiuchnówką na Wołyniu i pochowany został w mogile zbiorowej. W 1929 roku jego prochy zostały sprowadzone do Cieszyna i złożone na tamtejszym cmentarzu ewangelickim.
Nie jest powszechnie wiadomym, że zajmował się także twórczością literacką. Debiutował wcześnie, bo już w 1907 roku na łamach „Zarania Śląskiego”. Oprócz opowiadań i wierszy, pisał również utwory dramatyczne. Jeden z najbardziej znanych to trzyaktowa sztuka „Śpiący rycerze” wzorowana, jak niektórzy krytycy literaccy twierdzą, na „Wyzwoleniu” Wyspiańskiego. Utwór, oparty na legendzie o śpiących rycerzach w grotach Czantorii, którzy czekają na sygnał do walki, roztaczał proroczą wizję wyzwolenia Ojczyzny. To między innymi dzięki temu utworowi docenili go znani badacze i znawcy literatury.
Językoznawca, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego Kazimierz Nitsch (1874-1958) nazwał go „śląskim Tetmajerem” – „Tylko ze Śląska samego, z ludzi od dziecka z nim zżytych wyjść może śląski Tetmajer” – pisał o nim, a badacz literatury śląskiej Zdzisław Hierowski (1911-1967) widział w nim „śląskiego Orkana”.
Kim był autor muzyki do „Śpiących rycerzy”? To Jerzy Hadyna (1888-1968) – kompozytor, nauczyciel muzyki między innymi w Bystrzycy i Wiśle, autor opracowań pieśni chórowych. Był ojcem Stanisława (1919-1999) – organizatora i kierownika Zespołu Pieśni i Tańca „Śląsk”. Co ciekawe, wydanie nie zawiera nut , ale jak zapewnia autor muzyki: „Całej partytury, nut na orkiestrę i melodyi piosnek na żądanie dostarczy”.
Pierwsze wydanie sztuki ukazało się w 1914 roku, drugie w 1929 czyli w roku sprowadzenia prochów autora do ziemi rodzinnej. Jak czytamy we wstępie: „Wydanie niniejsze jest niezmienionym przedrukiem z r. 1914 z okazji sprowadzenia zwłok autora, ś. p. por. Łyska z frontu rosyjskiego do Cieszyna w 15 rocznicę wymarszu Legjonu śląskiego na plac boju. W Cieszynie, dnia 20 października 1929”.
Warto wspomnieć, że utwór datowany na 31 stycznia 1914, trafił na scenę już 6 lutego tegoż roku. W czasie wojny uległ z oczywistych względów nieco zapomnieniu, ale już po 1918 roku wrócił na amatorskie sceny m.in. w Cieszynie czy Jabłonkowie. Wydanie z 1929 roku dostępne jest w Śląskiej Bibliotece Cyfrowej od adresem: https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/301586/edition/284938
Oprac.: Halina Morawie3c