Przed Świętami Wielkanocnymi z pewnością warto zajrzeć do przechowywanego w zasobach Książnicy Cieszyńskiej manuskryptu dziennika działań misyjnych jezuity Leopolda Tempesa „Diarium Missionis Episcopalis Wratislav[iensis] coepta a 1 Apriliis Anni 1716”, którego autorstwo odkrył urodzony w Puńcowie ks. Józef Franek (1915–1939). W Książnicy Cieszyńskiej zachowały się dwa maszynopisy, odzwierciedlające stan przeprowadzonych przez niego badań, mianowicie „Działalność misjonarza biskupiego o. Leopolda Tempesa w księstwie cieszyńskim” oraz jego praca doktorska pt. „Dzieje placówki jezuickiej w Cieszynie w okresie kontrreformacji” (Cieszyn 1939).
Pierwsza strona “Diarium Missionis Episcopalis Wratislav[iensis] coepta a 1 Apriliis Anni 1716” |
Druga strona “Diarium Missionis Episcopalis Wratislav[iensis] coepta a 1 Apriliis Anni 1716” |
Mimo bowiem, podejmowanych przez utworzoną w 1653 r. Komisję Religijną, przekształconą w 1663 r. w Religijną Komisję Eliminacyjną, działań dla przywrócenia jedności wyznaniowej w księstwie cieszyńskim oraz odebrania i zabezpieczenia wszystkich kościołów i kaplic znajdujących się wciąż w posiadaniu protestanckim, zachodzące zmiany nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. Dlatego członkowie katolickich stanów szlacheckich wysłali 26 listopada 1669 r. do cesarza prośbę o przysłanie na Śląsk Cieszyński jezuitów. Przybyli do stolicy księstwa cieszyńskiego 14 września 1670 r. zakonnicy w ciągu dwóch dekad doprowadzili do całkowitej rekatolizacji Cieszyna, wpływom protestanckim wciąż jednak podlegały oddalone od stolicy księstwa wsie, szczególnie te podgórskie.
Stało się to powodem utworzenia osobnej misji biskupiej, do której biskup wrocławski, Franciszek Ludwik i prowincjał zakonu jezuitów Jakub Stessl wyznaczyli przebywającego od 1711 r. w cieszyńskiej rezydencji o. Leopolda Tempesa (1675–1742). Działalność duszpasterską na stanowisku misjonarza biskupiego zaczął od Jabłonkowa 1 kwietnia 1716 r. i wtedy też rozpoczął prowadzenie po łacinie zapisków w swoim dzienniku działań misyjnych. Codziennie notatki stanowią doskonałą ilustrację opisywanej rzeczywistości: trudności, z którymi przyszło mu się zmagać na co dzień, ale i radości, jakich doznawał, gdy spotykał się z życzliwym przyjęciem swoich poczynań.
Niech zachętą do lektury fragmentu rękopisu o. Leopolda Tempesa, odnoszącego się do Świąt Wielkanocnych, będzie zamieszczona transliteracja i translacja łacińskiego tekstu tym bardziej że Triduum Paschalne w 1716 r. przypadło również tak, jak obecnie w dniach od 9 do 11 kwietnia, a Niedziela Zmartwychwstania Pańskiego na 12 kwietnia.
Diarium Missionis Episcopalis Wratislav[iensis] coepta a 1 Apriliis Anni 1716
Deo Optimo Maximo Auspice
Mense Aprili 1716
[…]
9a. In Caena Dni. Erant copiosi poenitentes. D. Parochus tres communicavit. Audivit etiam confessiones cum facultate Dni Administratoris. Ivi ad prandium apud Dm Administratorem. Coactus sum in templo 20 circiter personas ab altari noe e templo, post communionem egredientes repelisse, ut saltem modico tempore gratias agant pro S. Communione.
10. Parasceve. Aptatum {sepulchrum} ad praesignia oppidi Jablsis, in quo habent Agnellum cum Vexillo Victorioso. Erant circumstantia Belli Turcici. Inscriptio: Agnellus vincit eos substrata fuere varia arma Agni Victoris imagini. Convenere oppidani adoratores. Paravi me pro dictionibus futuris et varia interim rescivi de apostatis et prolibus seductis ad haeresim non intro tam extra oppidum, uti et de seductoribus, gratis uniusq in Nawsie juvenis cum manu arida n lat[ent]ibus qui vagari dicitur per pagos et proles instruere et destruere, ne veniant ad cathol[icam] confessionem.
11o. Caeremonias habuit sabbo p.d. Administrator. Vesperi 1/2 9a celebrata fuit Resurrectio. Comitati sumus: d. Parochus et ego insuper pellices Kunificantes. NB.Cmmunicarunt hodie multae personae.
12o. Resurectio Dni. Cantatum sacrum post copiosos poenitentes mihi obtigit et a meridie hora 3a. Exhortao. Caenavi apud dm administratorem cum d. Parocho, dd Kempni et Leonhart […].
Dziennik misji biskupa wrocławskiego, rozpoczęty 1 kwietnia 1706
Z Bożą pomocą.
Kwiecień 1716
[…]
9ty. Wieczerza Pańska. Zjawiło się wiele osób po spowiedzi. Proboszcz udzielił trzem komunii. Wysłuchał też spowiedzi z pomocą administratora. Udałem się na śniadanie do pana administratora. Zmuszony zostałem w kościele zatrzymać około 20 osób oddalających się po komunii od ołtarza, aby w odpowiednim czasie co najmniej podziękowali za łaskę komunii.
10ty. Wielki Piątek. Przystrojono Grób na podobieństwo herbu Jabłonkowa, który wyobraża Baranka Zwycięskiego z chorągiewką. Pojawiły się nawiązania do wojny tureckiej. Napis: Baranek ich zwycięża. Rozłożono różne symbole przy wyobrażeniu Baranka Zwycięskiego. Na adorację przybyli mieszkańcy. Przygotowałem się na przyszłe kazania i przy okazji dowiedziałem się o różnych sprawach dotyczących apostatów i dzieci przekonanych do herezji nie tylko wewnątrz, ale i na zewnątrz miasteczka, jak i o jawnych uwodzicielach, na przykład o jednym młodzieńcu w Nawsiu z uschłą ręką, który włóczył się po wsiach i dzieci przekonywał i przekabacał, aby nie szły do katolickiej spowiedzi.
11ty. Uroczystości w sobotę sprawował p. Administrator. Rezurekcja była celebrowana o wpół do dziewiątej. Proboszcz i ja pomagaliśmy. NB. Dzisiaj wiele osób przyjęło Komunię Świętą.
12ty. Rezurekcja. Po wyspowiadaniu wielu osób odprawiłem mszę śpiewaną. Po południu o godzinie 3 kazanie. Posiłek spożyłem u p. Administratora razem z proboszczem, p. Kempni i Leonhart […]
Znajdujący się w zespole rękopisów ks. Leopolda Jana Szersznika obiekt posiada sygnaturę SZ DD V 39. Jego opis znaleźć można w katalogu OPAC: https://katalog.kc-cieszyn.pl/document/168970
Dzięki zrealizowanemu w latach 2007–2010 projektowi „Ochrona i konserwacja cieszyńskiego dziedzictwa piśmienniczego”, dziennik został zdigitalizowany, a jego kopia cyfrowa opublikowana na stronie Śląskiej Biblioteki Cyfrowej: https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/31634/edition/28485/content
On-line dostępne są także obydwa wspomniane opracowania Józefa Franka. Praca doktorska „Dzieje placówki jezuickiej w Cieszynie w okresie kontrreformacji”: https://sbc.org.pl/dlibra/publication/64828/edition/61048/content oraz późniejsze opracowanie „Działalność misjonarza biskupiego o. Leopolda Tempesa w księstwie cieszyńskim”: https://sbc.org.pl/dlibra/publication/64827/edition/61047/content
Dziennik o. Tempesa, jako jeden z najcenniejszych obiektów regionalnych w zbiorach Książnicy Cieszyńskiej, był prezentowany od października 2019 r. do lutego 2020 r. na wystawie „Rara avis Tessinensis” zorganizowanej z okazji 25-lecia Książnicy Cieszyńskiej. Cymelium przybliżyła współautorka wystawy Jolanta Sztuchlik w swoim artykule opublikowanym na łamach „Wiadomości Ratuszowych” (nr 25 z 20 grudnia 2019 r.): http://www.cieszyn.pl/files/WR_25_2019.pdf oraz na facebookowym profilu Książnicy Cieszyńskiej: https://www.facebook.com/KsiaznicaCieszynska/posts/2704869929579925?__tn__=K-R
Oprac. Aleksandra Golik-Prus