W najbliższy piątek Książnica Cieszyńska zaprasza na piąte spotkanie Akademii Filozoficznej, zatytułowane „System św. Tomasza z Akwinu jako synteza wiedzy średniowiecznej”, które dotyczyć będzie myśli najwybitniejszego filozofa i teologa złotego wieku średniowiecznej scholastyki, a także myśliciela, którego poglądy ukształtowały zasadniczy korpus doktrynalny nauki współczesnego Kościoła katolickiego – św. Tomasza z Akwinu. Wszystkich zainteresowanych zapraszamy do wzięcia udziału w wykładzie prowadzonym przez dr. Artura Lewandowskiego oraz we wspólnej debacie, które odbędą się w dniu 14.02. o godz. 16:30 w sali konferencyjnej Książnicy Cieszyńskiej.
Św. Tomasz z Akwinu (1225-1274 r.) przyszedł na świat w rodowym zamku Roccasecca jako członek potężnego włoskiego rodu hrabiów Akwinu, blisko spokrewnionego z rodziną cesarską. W wieku zaledwie pięciu lat został posłany do słynnego benedyktyńskiego klasztoru na górze Monte Cassino, którego przeorem był jego wuj Sinnebald. Do zakonu dominikańskiego wstąpił w 1243 r. po niezłomnym przetrzymaniu dwóch lat „aresztu domowego” w rodzinnej fortecy San Giovanni, gdzie uwięziony został na rozkaz swej matki, Teodory, która miała plany odmiennego ułożenia kariery duchownej swego syna i nie zgadzała się, by wstąpił do nowo powołanego skromnego zakonu żebraczego, nie rokującego wówczas wysokich godności, jakie można było osiągnąć przynależąc do innych, starszych zgromadzeń. Po wstąpieniu do zakonu całkowicie poświęcił się pracy naukowej, studiując i wykładając na najbardziej prestiżowych uniwersytetach średniowiecznych (m.in. Paryż, Neapol, Bolonia, Peruggia, Vitterbo czy Kolonia). W Kolonii spotkał św. Alberta Wielkiego – jedynego spośród wszystkich scholastyków wyróżnionego za całokształt swych osiągnięć naukowych zaszczytnym przydomkiem „Wielki” (Magnus) – który stał się jego mistrzem w dziedzinie filozofii oraz teologii. Pod jego wpływem św. Tomasz stawiał swe pierwsze kroki jako samodzielny myśliciel, obierając za podstawowy punkt filozoficznego odniesienia zaginione w Europie dzieła Arystotelesa, których całość przełożył na łacinę Wilhelm z Moerbecke, co stało się możliwe dzięki odkryciu pism antycznego Filozofa wskutek ożywionych kontaktów ze światem arabskim. W ten sposób św. Tomasz został najwybitniejszym przedstawicielem „chrześcijańskiego arystotelizmu XIII w.” – głównego prądu umysłowego epoki dojrzałego średniowiecza, który zainicjował najdonioślejszy przewrót w dotychczasowej scholastyce opartej na platońskim dziedzictwie przekazanym średniowieczu przez Ojców Kościoła, a zwłaszcza przez św. Augustyna. Szczegółowa i krytyczna wykładnia pism Arystotelesa dokonana przez św. Tomasza w dbałości o pełną zgodność z duchem biblijnego Objawienia zaowocowała ukształtowaniem się nowego, niezmiernie wpływowego nurtu chrześcijańskiej filozofii – tomizmu, który najpierw stał się generalną filozofią całego zakonu dominikańskiego, następnie też jezuickiego, zaś od 1879 r., kiedy to papież Leon XIII w encyklice Aeterni Patris zalecił odnowienie nauki Kościoła w oparciu o doktrynę św. Tomasza – oficjalną nauką całego Kościoła katolickiego. Za całokształt działalności na rzecz obrony wiary oraz rozwoju doktryny chrześcijańskiej św. Tomasz szybko zyskał przydomek doctor communis, zaś papież Pius V w 1567 r. oficjalnie mianował go piątym w historii Doktorem Kościoła, nadając mu tytuł Doktora Anielskiego (Doctor Angelicus).
W niezmiernie bogatym dorobku twórczym św. Tomasza, na który składają się liczne komentarze do ksiąg biblijnych, Arystotelesa, św. Augustyna, Pseudo-Dionizego Areopagity czy Piotra Lombarda, samodzielne rozprawy naukowe oraz polemiczne (De ente et essentia, De unitate intellectu contra averroistas), rozliczne kwestie dyskutowane (Questiones disputates oraz Questiones quodlibetales), na plan pierwszy wysuwają się dwie monumentalne Summy (tzw. „summa filozoficzna” – Summa contra gentiles oraz jego opus magnum – Summa theologica, złożona z 36 obszernych tomów), w których św. Tomasz dokonał nie tylko całościowego wykładu własnego systemu filozoficznego, lecz równocześnie stworzył imponującą syntezę filozofii średniowiecznej. Summa teologiczna św. Tomasza stanowi klasyczne i najdojrzalsze dzieło scholastyki (łac. scholasticus – szkolny), która była ukształtowaną w średniowieczu formą nauczania i filozofowania. Metodę nauczania i prezentowania poglądów właściwą scholastykom stanowiła dyskusja (disputatio) oparta na lekturze tekstów (lectio) autorów uznanych za autorytet (auctoritas), mająca prowadzić do rozstrzygnięcia kwestii (questiones) będących przedmiotem sporów. Myśl św. Tomasza zmieniła całkowicie tradycyjnie pojętą scholastykę, doprowadzając do rewolucyjnego przeobrażenia fundamentów treści nauczania: wraz z jego wystąpieniem światopoglądową podstawą myśli średniowiecznej stał się arystotelesowski empiryzm, który wyparł platoński idealizm stanowiący jej centrum od samego początku.
Do najistotniejszych aspektów doktryny tomistycznej, która gruntownie przeobraziła myśl dojrzałego średniowiecza, stając się początkowo głównym nurtem złotego wieku scholastyki, a z czasem doktrynalną podstawą nauczania całego Kościoła katolickiego zaliczyć należy: w metafizyce – oparcie filozofii chrześcijańskiej na arystotelesowskich pojęciach materii i formy, aktu i możności oraz teorii czterech przyczyn, przejęcie z filozofii arabskiej pojęciowego rozróżnienia „istoty” i „istnienia” oraz oparcie na nich teorii odrębności Boga od stworzenia, opracowanie „pięciu dróg” kosmologicznych dowodów na istnienie Boga itd.; w epistemologii – oparcie teorii poznania na genetycznym empiryzmie, umiarkowanie realistyczne stanowisko w najważniejszym sporze filozoficznym wieków średnich – sporze o uniwersalia, czyli pojęcia powszechne; w antropologii i psychologii – teoria osoby ludzkiej jako jedności formy substancjalnej łączącej duszę i ciało; w etyce – oparcie teorii moralności na arystotelesowskiej koncepcji „etyki złotego środka”, podjęcie teorii intelektualizmu etycznego w miejsce dotychczasowego woluntaryzmu.
Powyższe zagadnienia staną się punktem wyjścia do wspólnej, grupowej dyskusji prowadzonej w oparciu o wybór najważniejszych fragmentów filozoficznych pism św. Tomasza z Akwinu, które (wraz z pytaniami pomocniczymi do tekstów) znaleźć można tutaj: św. Tomasz z Akwinu – teksty i pytania
♦
Podobnie jak w przypadku poprzednich spotkań Akademii Filozoficznej dodatkową atrakcją najbliższych zajęć będzie prezentacja bezcennego inkunabułu – Questiones de duodecim quodlibet, wydanego w Norymberdze w 1474 r., a pochodzącego z księgozbioru ks. Leopolda Jana Szersznika, w którym św. Tomasz – jako honorowy uczestnik publicznej dysputy – rozważa szereg złożonych kwestii wzniecających ciekawość średniowiecznej publiczności, jak np. zagadnienie, czy św. Piotr zgrzeszył śmiertelnie trzykrotnie zapierając się Chrystusa lub pytanie o to, czy rycerze krzyżowi ginący w walce za wiarę na terenie Ziemi Świętej umierają lepszą śmiercią niż pozostali wierni.
Artur Lewandowski
