Sztambuchy w czasach współczesnych

Tradycyjnie w ostatni piątek miesiąca, który tym razem przypada na 27 września 2019 r., o godz. 17.00 w sali konferencyjnej Książnicy Cieszyńskiej  odbędzie się kolejna prezentacja w ramach cyklu „Cymelia i osobliwości w zbiorach Książnicy Cieszyńskiej”. Spotkanie, które poprowadzi dr Aleksandra Golik-Prus, poświęcone zostanie sztambuchom, niegdysiejszej formie rejestracji rzeczywistości, odpowiadającej współczesnym mediom społecznościowym.

 

 

Sztambuchy, w dzisiejszych czasach określane często nazwą „pamiętników”, stanowią pamiątkę z czasów wczesnoszkolnych, a autorami wpisów do nich są najczęściej osoby z kręgu przyjaciół i znajomych ich właścicieli. Rzadko kto zastanawia się nad ich szacownym pochodzeniem i obowiązującymi regułami wpisywania się.

A początki sztambuchów sięgają XVI wieku. Najstarszy znany egzemplarz to sztambuch Clauda de Senarclensa pochodzący z lat 1545-1559. Za historyczną kolebkę tradycji zakładania sztambuchów i wpisywania się do nich uznawana jest Wittenberga, a szczyt popularności przeżywały w XVIII w. i w okresie romantyzmu. Określano je w różny sposób, ale najbardziej rozpowszechnioną nazwą jest „sztambuch” i „pamiętnik”, natomiast już obco brzmi: imionnik, imiennik, trwalnik, zapiśnik czy album amicorum.  Sztambuchy liczyły niejednokrotnie po kilkaset kart i przeważnie były niewielkiego, podręcznego formatu. Miały zróżnicowaną szatę zewnętrzną. Oprawiano je w skórę, którą obciągano drewniane deski, rzadziej w karton, płótno czy papier.  Powstałe w środowisku studenckim zawierały wedle intencji posiadacza  in memoriam wpisy z kręgu uczonych i studentów, ale i osób z najbliższego otoczenia czy napotkanych w życiu.

Zamieszczane przy różnych okazjach wpisy miały z reguły trójdzielną budowę: motta, wpisu właściwego i dedykacji. Często do tekstu dołączano rysunki, grafiki czy obrazki. Początkowo wpisywano się w języku łacińskim, greckim albo hebrajskim.  Za podstawę sztambuchów służyły również drukowane zbiory emblematów i sentencji, w których przy emblematach dopisywano jedynie krótką dedykację dla właściciela. Charakter wpisu zależał od stopnia zażyłości wpisującego się i właściciela.

Obecnie kulturę sztambuchową kontynuują księgi gości (np. weselne czy wystawowe), albumy fotograficzne (papierowe i cyfrowe) i inne formy „zatrzymywania czasu”. Pod względem socjologicznym można przyjąć, że rolę niegdysiejszych sztambuchów spełniają współcześnie blogi, w tym znaczeniu, że mogą się na nich wpisywać różne osoby. Przechowywane w zbiorach Książnicy Cieszyńskiej egzemplarze sztambuchów stanowią ciekawy zapis okruchów życia społecznego i wiecznego pragnienia unieśmiertelnienia się.

Zachęcamy wszystkie osoby do przyniesienia ze sobą sztambuchów przechowywanych w domowych zbiorach.

Aleksandra Golik-Prus