Powstała w X wieku szkoła medyczna z Salerno słynęła z kształcenia medyków, a sam cesarz Fryderyk II Hohenstauf nakazał wszystkim kandydatom na chirurgów zaliczenie studiów w tej uczelni. Obok dużego nacisku na praktykę medyczną, Roger z Salerno tu właśnie napisał „Practica chirurgiae”, w szkole salernitańskiej doceniano też walory lecznicze roślin. Sama szkoła rozwijała się do 1811 r., kiedy to dekretem królewskim za rządów napoleońskich zamknięto ją na ponad 100 lat. Na nowo otworzył uczelnię król Wiktor Emanuel II, a uniwersytetem państwowym stała się w 1968 r.
Schola medica Salernitana słynęła z otwartości poglądów, gromadząc medyków z całej Europy. To tu powstało słynne wierszowane dzieło zawierające przepisy z zakresu higieny i profilaktyki „Regimen sanitatis Salernitanum”. Znajdujące się w nim zasady zachowania dobrego zdrowia i odpowiedniej diety stosowano jeszcze do XVIII w. Początkowo utwór składał się z 369 wersów, które streszczały założenia szkoły salernitańskiej. Z czasem anonimowe dzieło przypisywano kolejnym autorom, którzy dopisywali swoje wersy do wcześniejszych i tak jego objętość stopniowo rosła by osiągnąć ostatecznie ponad trzy i pół tysiąca wierszy.
Otwartość poglądów i wyjątkowa atmosfera szkoły salernitańskiej sprawiły, że pośród wielu wybitnych lekarzy uczyły się tu oraz wykładały także kobiety, jak choćby słynna Trotula de Ruggiero (-1097). Miała ona nie tylko praktykować rewolucyjne wtedy metody położnicze i ginekologiczne, ale i napisać o nich dzieło: „De passionibus mulierum ante in et post partum” (O cierpieniu kobiety przed, w trakcie i po porodzie). Sama Trotula kierowała instytucją zbliżoną do obecnej katedry naukowej na uniwersytecie. Na jej wykłady uczęszczały głównie kobiety, żywo zainteresowane zgłębianiem wiedzy o położnictwie i ginekologii, gdyż w średniowieczu uważano, że zdrowie kobiet trzeba oddać w ich ręce. Jak wskazują źródła historyczne była również poliglotką i tłumaczyła na łacinę arabskie, fenickie oraz hebrajskie dzieła dotyczące medycyny. Niestety nie wiadomo za wiele o jej życiu prywatnym, ponieważ postać lekarki z Salerno po jej śmierci bagatelizowano w związku z rozwojem nauk medycznych, które zarezerwowane zostały wyłącznie dla mężczyzn. Niemniej przykład Trotuli pokazuje, że nawet w średniowieczu kobieta mogła zajmować wysokie stanowisko i prowadzić wykłady.
W dziele „De passionibus mulierum ante, in et post partum” opisane zostały przez Trotulę bardzo często pojawiające się w średniowieczu ciążowe i porodowe problemy, schorzenia, uszkodzenia oraz metody ich leczenia. Ten swoisty poradnik już za życia autorki cieszył się ogromnym zainteresowaniem, zwłaszcza wśród lekarzy-mężczyzn, którzy często nie mieli pojęcia o tym, co przeżywa kobieta podczas rozwiązania i jakie są przyczyny częstych zgonów kobiet przy porodach. Nawiązując do sztandarowego dzieła szkoły z Salerno „Regimen sanitatis Salernitanum”, Trotula pisała również o konieczności przestrzegania zdrowego trybu życia kobiet w ciąży m.in. o odpowiedniej diecie czy umiarkowanym wysiłku fizycznym. W czasach, gdy kobiety często umierały przy porodach od zakażeń oraz innych komplikacji, Trotula zalecała zachowanie higieny zarówno przez rodzącą, jak i akuszerkę. Edukowała o tym, jak zbawienny wpływ na zdrowie kobiece ma zachowanie higieny osobistej. Podawała zalecenia dotyczące opieki nad noworodkami, jak i dziećmi starszymi oraz o wyborze mamki. W jej dziele znalazły się nie tylko teoretyczne opisy poszczególnych przypadków, ale i szczegółowe zalecenia sformułowane w postaci składników do przyrządzania leków oraz sposobów ich stosowania. W bogatej kolekcji starodruków pochodzących z księgozbioru Leopolda Jana Szersznika dzieło Trotuli znajduje się wraz z innymi, wydanymi w Wenecji w 1547 r. traktatami medycznymi w klocku „Medici antiqvi omnes, qvi latinis literis diversorvm”.
Do połowy lipca 2020 r. można było to unikatowe dzieło, wraz z innymi równie ciekawymi, związanymi z literaturą medyczną, obejrzeć na wystawie „Nulla res tam necessaria est quam medicina: dawna literatura medyczna w zbiorach Książnicy Cieszyńskiej”, której opis dostępny jest na stronie: https://kc-cieszyn.pl/nulla-res-tam-necessaria-est-quam-me…/
Oprac.: Aleksandra Golik-Prus