Co jeszcze można zrobić, siedząc w domu? Można ten czas wykorzystać miło i pożytecznie porządkując stare, rodzinne dokumenty. Przed przystąpieniem do działania warto zaopatrzyć się w szary papier albo w coś, co go zastąpi, żeby dokonując wstępnej segregacji, podzielić dokumenty na grupy tematyczne lub formalne i wsunąć w najprostsze obwoluty ze złożonego na pół arkusza papieru, by następnie je opisać. Te wymagające napraw – dodatkowo oznaczyć lub zabezpieczyć. Nie należy używać samoprzylepnych karteczek i znaczników, ponieważ podczas odklejania zazwyczaj dochodzi do uszkodzenia kruchego papieru, zaś niewidoczne drobiny substancji kleju pozostają na starym papierze.
Dokumenty najbardziej zniszczone albo, co gorsza, ze śladami pleśni również należy odizolować obwolutą (pleśnie to mikroorganizmy zwane potocznie grzybami, przykłady można zobaczyć tutaj: http://www.bu.kul.pl/art_10737). Jeśli tak się zdarzy, że w naszym archiwum pojawiły się pleśnie, to niestety jedynym ratunkiem dla nich jest dezynfekcja w komorze dezynfekcyjnej. Grzyby pleśniowe mogą być niebezpieczne również dla człowieka, ponieważ powodują alergie i choroby. Dokumenty należy oddzielić od pozostałych w szczelnej teczce lub pudełku i przekazać do dezynfekcji. Informacji w tej kwestii udzieli Dział Ochrony i Konserwacji Zbiorów w Książnicy Cieszyńskiej.
Ocena stanu zachowania dokumentów nie jest prosta. Nawet te, które nie mają widocznych gołym okiem uszkodzeń i nie są zabrudzone, mogą mieć znacznie obniżoną wytrzymałość mechaniczną, bo wykonano je np. na kwaśnym papierze. No ale przecież właśnie tak wyglądają stare dokumenty rodzinne, fotografie, świadectwa, pisma urzędowe, listy. Jak obchodzić się z dokumentami w czasie przeglądania i segregowania można zobaczyć tutaj: https://www.youtube.com/watch?v=_dGGN6REGts&list=PLY48H4Q7yR8zWJtXReb_mUiSZJ73kzp9z&index=28&pbjreload=10
Wstępne rozdzielenie dokumentów pozwoli na oszacowanie liczby pudełek, teczek, kopert, papieru bezkwasowego, profesjonalnych taśm samoprzylepnych, metryczek i etykiet potrzebnych do dalszych działań. W tym miejscu ważna informacja: do podklejania dokumentów w żadnym wypadku nie należy używać popularnej, przezroczystej taśmy klejącej (czasami nazywanej scotch-em). W krótkim czasie powoduje przebarwienie i degradację podłoża, do którego ją doklejono, jest praktycznie nieusuwalna, substancja klejąca przesyca nieodwracalnie papier, który wygląda jak pół- przezroczysty. Do podklejeń rozdartych kart należy używać taśm o konserwatorskiej jakości, które są nawet relatywnie tańsze od tych popularnych – na jednym krążku mamy 50 m taśmy! Materiały można zamówić online, nie wychodząc z domu. Oczywiście stare dokumenty należy opakować w papiery bezkwasowe o szczególnych cechach: https://www.youtube.com/watch?v=xFMRmaRo2v0&list=PLY48H4Q7yR8zWJtXReb_mUiSZJ73kzp9z&index=29
W wydzielonych na początku działach tematycznych należy wybrać te dokumenty, które nie są uszkodzone lub wymagają niewielkich podklejeń. Co można samodzielnie naprawić, a z czym zwrócić się do specjalisty to już zależy od oceny własnej, nie bez znaczenia są też predyspozycje manualne, niezbędne nawet w prostych zabiegach. Wyraźnie zniszczone dokumenty (fotografie, mapki, pamiętniki, etc.) te, które trudno już wziąć do ręki, bo mogą się rozpaść, najbezpieczniej powierzyć specjaliście, należy je tymczasem umieścić na sztywnej podkładce i opakować w obwolutę. Wiele z prostych napraw i opakowań można wykonać samodzielnie, posiłkując się chociażby tymi wskazówkami: https://www.youtube.com/watch?v=Bw8TSeGApfU&list=PLY48H4Q7yR8zWJtXReb_mUiSZJ73kzp9z&index=31 czy filmami instruktażowymi: https://www.youtube.com/watch?v=CmjqGSvWoWo&list=PLY48H4Q7yR8zWJtXReb_mUiSZJ73kzp9z&index=30
Prace naprawcze z pewnością ułatwi niewielka mata do cięcia (znana też jako mata modelarska) z podziałką, na której można ciąć, kleić i zaginać; wygodny jest rozmiar A-2 lub A-1. Poza tym niezbędna będzie oczywiście linijka, najlepiej metalowa ze wzmocnionym brzegiem do cięcia, ołówek, nożyk do tapet i oczywiście nożyczki.
Nie wszystko jednak możemy sami wykonać, potrzebne będą też opakowania z grubszej tektury, kartonowe teczki czy atestowane koszulki na fotografie. Fotografie są kategorią o szczególnych wymaganiach, bo łatwo im zaszkodzić. Należy przechowywać je w specyficznych warunkach, jeśli nie zdecydujemy się na koszulki z atestowaną folią, możemy użyć papieru bawełnianego o neutralnym pH. Jak poradzić sobie z porządkowaniem fotografii można zobaczyć tutaj: https://youtu.be/quIaD8N61oM
A gdzie zaopatrzyć się w potrzebne opakowania można zobaczyć tutaj: https://www.youtube.com/watch?v=8MdirVzdHu4 lub https://www.youtube.com/watch?v=P-N_U-nVrBs
Na zakończenie dobrze jest opisać zawartość teczek i pudełek, żeby ograniczyć wertowanie i przekładanie w poszukiwaniu potrzebnego dokumentu. Oczywiście niniejszy tekst jest tylko bardzo ogólną instrukcją. Odwołano się do filmów znajdujących się w sieci oraz „wyprodukowano własny” (o fotografiach). Jeżeli w czasie pracy pojawią się wątpliwości czy problemy, zawsze można zadzwonić pod numer: (33) 8513-847 (pracownia konserwacji Książnicy Cieszyńskiej) lub mejlowo od poniedziałku do piątku w godzinach od 8 do 15, e-mail: brzezycka@kc-cieszyn.pl lub fedrizzi@kc-cieszyn.pl
Na stronie internetowej Książnicy znajduje się też wystawa poświęcona ochronie i konserwacji starych zbiorów bibliotecznych: https://zbiory.kc-cieszyn.pl, gdzie można znaleźć rozwinięcie zasygnalizowanych powyżej wątków.
Użyte filmiki zostały zrealizowane przez:
Janicki coś kręci dla Archiwum Akt Nowych Archiwa Rodzinne Niepodległej
https://www.youtube.com/watch?v=CmjqGSvWoWo&list=PLY48H4Q7yR8zWJtXReb_mUiSZJ73kzp9z&index=30
https://www.youtube.com/watch?v=Bw8TSeGApfU&list=PLY48H4Q7yR8zWJtXReb_mUiSZJ73kzp9z&index=31
https://www.youtube.com/watch?v=xFMRmaRo2v0&list=PLY48H4Q7yR8zWJtXReb_mUiSZJ73kzp9z&index=29
Książnicę Cieszyńską
Beskid Plus
https://www.youtube.com/watch?v=8MdirVzdHu4
https://www.youtube.com/watch?v=P-N_U-nVrBs
Oprac. Łucja Brzeżycka