Tegoroczna edycja Nocy Muzeów w Książnicy Cieszyńskiej, przypadająca na 22/23 maja br., przebiegać będzie pod hasłem „Zrób sobie kopię”. W ofercie biblioteki znajdą się wystawy, pokazy i warsztaty związane z procesem kopiowania tekstów i jego historią. Wszyscy zainteresowani podjąć będą mogli próbę obsługi profesjonalnego skanera planetarnego. Tradycyjnie też nie zabraknie cieszących się dużą popularnością pokazów konserwacji książek, zwiedzić będzie można czynną aktualnie wystawę „Niemieckie zbrodnie na Śląsku Cieszyńskim”, przyjrzeć się odkrytemu niedawno najstarszemu mszałowi wydanemu na ziemiach polskich, wnieść swoją adnotację do wspólnej kroniki Cieszyna i zabrać z sobą specjalnie na tę okazję wydaną jednodniówkę.
Potrzeba kopiowania tekstów ma równie odległą genezę, jak sam wynalazek pisma i zamysł utrwalenia za jego pośrednictwem niezbędnych informacji. Słowo kopia pochodzi z łaciny i oznacza obfitość, mnogość, co w sposób oczywisty zwraca uwagę na kwestię pomnażania, powielania oryginału. Początkowo czyniono to tylko poprzez wykonywanie odpisów, z czasem do kopiowania zaczęto wykorzystywać rozwiązania techniczne, poczynając od znanego już w starożytności drzeworytu aż po dominującą współcześnie technikę cyfrową. I właśnie za sprawą digitalizacji kwestia kopiowania i udostępniania tą drogą cyfrowych reprodukcji druków i rękopisów także z perspektywy biblioteki i jej klientów zyskuje coraz większe znaczenie, przeobrażając sposób funkcjonowania współczesnych placówek bibliotecznych. Konstatacja ta stała się też zasadniczym powodem, dla którego program tegorocznej Nocy Muzeów w Książnicy Cieszyńskiej zbudowany został wokół kwestii kopiowania, która gościom biblioteki zaprezentowana zostanie w wielu jej wymiarach i aspektach, poczynając od problemów prawnych, związanych z ograniczeniami, jakie na proces kopiowania nakłada prawo autorskie, przez ujęcie historyczne, pozwalające na zapoznanie się ze zmieniającymi się w ciągu wieków technikami uzyskiwania kopii (kto obecnie wie, czym była fotolitografia lub hektografia?) aż po zajęcia warsztatowe, których uczestnicy będą mogli samodzielnie wykonywać różnorakiego rodzaju kopie, także z przyniesionych przez siebie oryginałów. Ta ostatnia oferta dotyczyć będzie przede wszystkim możliwości wykonania kopii cyfrowych przy pomocy skanera planetarnego, o który – dzięki PR Kultura+ – wzbogaciła się niedawno czytelnia Książnicy Cieszyńskiej. Tradycyjnie już w ofercie Książnicy nie zabraknie cieszących się dużą popularnością pokazów konserwacji książek, zwiedzić będzie można także czynną aktualnie wystawę w bibliotecznej galerii „Niemieckie zbrodnie na Śląsku Cieszyńskim”, przyjrzeć się odkrytemu niedawno w zbiorach Książnicy najstarszemu mszałowi wydanemu na ziemiach polskich, wnieść swoją adnotację do założonej podczas ubiegłorocznej Nocy Muzeów wspólnej kroniki Cieszyna i zabrać z sobą jednodniówkę, wydaną specjalnie z myślą o gościach tegorocznej edycji Nocy Muzeów i w całości poświęconą historii kopiowania.
Inauguracja
Najstarszy mszał wydrukowany w Polsce, pierwszy polski druk zawierający nuty oraz pierwsza polska książka, w której znamy autora ilustracji – to Missale Vratislaviense (Mszał wrocławski) – kolejny cenny starodruk z początku XVI wieku ujawniony niedawno w zbiorach Książnicy Cieszyńskiej. Dzieło to, wydane w Krakowie w 1505 roku nakładem Jana Hallera i Sebastiana Hybera na zlecenie biskupa wrocławskiego Jana Turzona na potrzeby prowadzonej przez niego diecezji, przygotował do druku pierwszy XVI-wieczny typograf krakowski Kasper Hochfeder. Został on sprowadzony do Krakowa przez bogatego kupca, nakładcę i księgarza Jana Hallera, który następnie w lipcu 1505 roku przejął jego warsztat i prowadził go do 1525 roku, stając się pierwszym stałym drukarzem działającym na terenie Polski. W czasie Nocy Muzeów cieszyński egzemplarz Missale Vratislaviense zaprezentuje jego odkrywczyni, kierownik Działu Zbiorów Specjalnych, Jolanta Sztuchlik, która prócz okoliczności, w jakich dokonała identyfikacji druku przedstawi krótką historię mszału rzymskiego oraz mszałów wydawanych na przełomie XV i XVI wieku dla polskich diecezji. Prezentacji towarzyszyć będzie wystawa innych ksiąg liturgicznych przechowywanych w zbiorach Książnicy Cieszyńskiej, np. mszału wydanego w 1532 roku w Wenecji dla kościoła katedralnego w Krakowie oraz wydań mszału rzymskiego publikowanych po Soborze Trydenckim, wśród których znajdzie się edycja wenecka z 1578 roku oraz XVIII-wieczne druki wrocławskie i XIX-wieczne wydania Fryderyka Pusteta z Ratyzbony (Regensburg, Bawaria). Oprócz tego będą tam również mszały wydawane w XVII i XVIII wieku na użytek klasztoru dominikanów i franciszkanów. Dodatkową atrakcję podczas prezentacji tej cennej księgi stanowić będzie możliwość jej obejrzenia w trakcie prac konserwatorskich, którym jest obecnie poddawana. Ze względu na konieczność poszerzenia zakresu konserwacji i znacznego przesunięcia terminu jej zakończenia, zwiedzający będą mogli zobaczyć oddzielnie jej poszczególne części składowe, a więc zszyty blok książki wymagający niewielkich ingerencji konserwatora, pojedyncze karty poddane pełnej renowacji i uzupełnione masą papierową oraz oryginalną XVI-wieczną oprawę.
Wystawa o kopiach i kopiowaniu
„Zrób sobie kopię” – ale jak? Na to pytanie odpowie wystawa zorganizowana w sali konferencyjnej Książnicy. Można będzie zobaczyć różnego rodzaju kopie powstałe od średniowiecza do współczesności. Główną atrakcję wystawy stanowić będzie wykonana niedawno kopia miniaturowego modlitewnika Elżbiety Lukrecji, zestawiona z XV-wiecznym oryginałem. Eksponowany będzie również pięknie iluminowany pergaminowy rękopis powstały około 1460 roku – jeden z najcenniejszych obiektów w zbiorach Książnicy. Obok prezentowany będzie inny dokument – kopia kopii tekstu pochodzącego z 124 r. p.n.e, spisana ręką samego Leopolda Jana Szersznika w 1774 roku. Na wystawie planszowej goście Książnicy zapoznają się z mechanicznymi technikami kopiowania i ich krótką historią. Na wystawie wyeksponowane zostaną materiały pochodzące ze zbiorów Książnicy oraz z kolekcji zaprzyjaźnionych osób i instytucji. Odpowie między innymi na pytanie, jak powstawały kopie hektograficzne, kim był i z czego zasłynął Adam Piliński, kiedy wynaleziono maszynę do pisania i kalkę kopiującą, jak wyglądały i jak działały powielacze, oraz jak powstaje faksymile. Niektóre urządzenia będzie można zobaczyć na żywo, inne tylko na ilustracjach. Odbiór wystawy ułatwią informacje zawarte w wydanej specjalnie na tę noc jednodniówce, w którą można będzie zaopatrzyć się po wejściu do Książnicy w hallu głównym.
Warsztaty kopiarskie dla dorosłych i dzieci
Dla tych, którzy będą chcieli popróbować swoich sił w żmudnym dziele kopiowania przygotowane zostaną stanowiska pracy. Czy uzupełnienie brakującej części tekstu okaże się zadaniem prostym, czy będzie wymagało wielu prób i zmusi do wytężonej uwagi? Będzie to okazja, by choć w części doświadczyć, jak trudna była praca kopisty, jakich predyspozycji wymagała i… czy łatwo było coś sfałszować? Do dyspozycji gości oddanych zostanie kilka stanowisk z różnymi rodzajami tekstów i ilustracji, również z modlitewnika Elżbiety Lukrecji. Przy pomocy szkieł powiększających, delikatnych pędzelków, rysików, stalówek, farb i złota można będzie odtworzyć brakujące fragmenty. Dla mniej zaawansowanych, a równie ambitnych proponujemy ryciny ze średniowiecznych ksiąg. Aby umożliwić zabawę większej liczbie zainteresowanych, niezbędne jest, niestety, ograniczenie czas pracy jednej osoby do pół godziny, biorąc pod uwagę przede wszystkim to, jak bardzo wciągające jest to zajęcie. W ramach warsztatów nie zabraknie też propozycji dla najmłodszych. W czasie, kiedy rodzice zajęci będą kopiowaniem, dzieci pokolorują ilustracje, oczywiście odnalezione w starych księgach. „Kopistom” towarzyszyć będzie specjalistka od rękopisów, udzielając niezbędnych wskazówek i wyjaśnień.
W świecie kopii cyfrowych
W czytelni ogólnej goście Książnicy będą świadkami powstawania cyfrowych kopii dokumentów, obserwując m.in. funkcjonowanie najnowszego nabytku Książnicy – skanera planetarnego Bookeye 4, który służyć może nawet do skanowania starych druków czy pokaźnych kodeksów rękopiśmiennych. Będzie można zarówno przyczynić się do digitalizacji zbiorów Książnicy, przygotowując skany na potrzeby Śląskiej Biblioteki Cyfrowej, jak i wykonać kopie materiałów z własnego archiwum domowego. Zainteresowani będą mogli przynieść do zeskanowania własne druki, rękopisy lub fotografie (o objętości kilku – kilkunastu stron), by na własne potrzeby stworzyć ich cyfrowe kopie, wysyłając je następnie na adres mailowy lub zapisując na pendrive. W czytelni zobaczyć będzie można również prezentacje przedstawiające dorobek Książnicy w dziedzinie digitalizacji skarbów cieszyńskiej historii i kultury oraz zdobyć praktyczne informacje, w jaki sposób korzystać z zasobów cyfrowych udostępnianych przez Książnicę w Śląskiej Biblioteki Cyfrowej, a także jak i gdzie w Internecie szukać można perełek składających się na skarbiec cieszyńskiego dziedzictwa.
„Mieszkańcy Cieszyna piszą kronikę swego miasta”
Podczas ubiegłorocznej Nocy Muzeów odwiedzający Książnicę goście zostali zaproszeni do zabawy polegającej na przywołaniu z pamięci wspomnień związanych ze swym miastem i utrwaleniu ich w przygotowanej specjalnie na tę okazję, tworzonej zbiorowo Kronice Cieszyna. Zaproszenie przyjęte zostało przez wielu spośród gości, a karty Kroniki zapełniły się wpisami o różnorodnej treści i formie. Przywołane w nich zostały dzieje rodzinne (udokumentowane nawet kilka pokoleń wstecz!), wspomnienia z lat szkolnych czy niezapomniane wrażenia z pierwszych pobytów w mieście tych, który trafili do Cieszyna już jako dorośli ludzie. Spisywanie Kroniki stało się okazją nie tylko do przywoływania wspomnień, ale i po prostu wyrażania sympatii do miasta, której dowody pozostawili w Kronice liczni goście Książnicy, łącznie z najmłodszymi mieszkańcami Cieszyna. Inskrypcję o specjalnej wartości stanowi bez wątpienia wpis prof. Jerzego Buzka, który w serdecznych słowach wyraził swój szczególny stosunek do Cieszyna, obecnego w jego wspomnieniach jako „stolica dzieciństwa i dobrej pamięci”. Podczas zbliżającej się kolejnej edycji Nocy Muzeów Kronika Cieszyna zostanie w Książnicy wyłożona ponownie. Wszyscy goście będą mieli okazję, aby uzupełnić ją o własne wspomnienia wydarzeń z dziejów miasta i związanych z nim osobistych doświadczeń.
Pokazy konserwacji zabytkowych książek
W czasie Nocy Muzeów miłośnicy książek zobaczą, jak w praktyce wygląda i na czym polega ochrona zabytkowych księgozbiorów Książnicy. Oprowadzani przez konserwatorów, będą mogli z bliska przyjrzeć się ich codziennej pracy i przekonać się, jak bardzo mogą być zniszczone księgi, którym zaszkodził nie tylko czas, ale przede wszystkim człowiek, owady i mikroorganizmy. Pokrótce przedstawione zostaną niektóre etapy prac konserwatorskich – zwiedzający zobaczą, jak czyści się zabrudzenia, naprawia mechaniczne uszkodzenia, wykonuje skórzane oprawy, a także jak przy użyciu specjalistycznej maszyny ubytki w kartach wypełnia się papierową pulpą. Spotkanie z konserwacją będzie w tym roku wyjątkowe, ponieważ obserwować będzie można konserwację cennego Missale Vratislaviense – najciekawszego odkrycia dokonanego w zbiorach Książnicy w 2014 roku, którego historię przedstawi w tym samym czasie specjalistka od starych druków przed salą Szersznika.
_________________________________
Do pracowni konserwatorskich może wejść ograniczona liczba zwiedzających, dlatego prosimy o wcześniejsze zapisy (hall główny Książnicy, od godziny 18.30).
Wystawa „By nigdy nie zapomnieć. Niemieckie zbrodnie na Śląsku Cieszyńskim (1939-1945)”
Noc Muzeów będzie również okazją do bezpłatnego obejrzenia wystawy czasowej „By nigdy nie zapomnieć. Niemieckie zbrodnie na Śląsku Cieszyńskim (1939-1945)”. Główny wątek podejmowany na ekspozycji to zbiorowe publiczne egzekucje na ludności cywilnej, jakich to okupanci przez cały okres wojny dopuścili się kilkudziesięciu. Narracja obejmuje też jednak takie zagadnienia, jak polityka germanizacyjna, los inteligencji, działalność gestapo, wysiedlenia i przymusowe roboty, obozy koncentracyjne ze szczególnym uwzględnieniem filii KL Auschwitz na terenie Śląska Cieszyńskiego, obozy pracy przymusowej (tzw. Polenlagry) oraz obóz jeniecki Stalag VIII D/B na terenie dzisiejszego Czeskiego Cieszyna. Finisz ekspozycji stanowić ma impuls do zastanowienia się nad kwestiami pamięci i odpowiedzialności. Autorom wystawy udało się zgromadzić kilka oryginalnych eksponatów z okresu okupacji, na czele z maszyną do pisania z siedziby cieszyńskiego gestapo, fragmentem portretu Adolfa Hitlera z hallu miejskiego Rathausa, przedmiotów osobistych Józefa Kazika z obozu koncentracyjnego w Mauthausen-Gusen czy wywołanego na cieniutkiej szklanej płytce dagerotypu zdjęcia z egzekucji pod Wałką 20 marca 1942 r. Warto też zwrócić uwagę na gabloty poświęcone rozstrzeliwaniom na cmentarzach żydowskich w Cieszynie. Temat ten, przez dziesięciolecia skrzętnie wypierany z pamięci zbiorowej, do dziś nie doczekał się należytego opracowania w literaturze przedmiotu. Książnica Cieszyńska, dzięki uprzejmości katowickiego oddziału IPN, jako pierwsza prezentuje publicznie wycinek z dokumentacji śledztwa w tej sprawie, m.in. fotografie ekshumowanych ciał oraz fragmenty protokołów ekshumacji i przesłuchań świadków.