Program digitalizacji zainicjowany został w Książnicy Cieszyńskiej w 2003 r. W jego fazie pilotażowej, przy wykorzystaniu środków własnych biblioteki oraz będących w jej dyspozycji prostych narzędzi informatycznych, zdigitalizowano wszystkie historyczne katalogi zbiorów. W latach 2003-2005 zostały one udostępnione w Internecie, stając się – obok tworzonych równocześnie katalogowych baz danych – ważnym składnikiem wyszukiwawczego instrumentarium Książnicy Cieszyńskiej. Niejako na marginesie prac nad ucyfrowieniem dokumentacji katalogowej rozpoczęto budowę Cieszyńskiej Biblioteki Wirtualnej, w ramach której jeszcze w 2003 r. udostępniono elektroniczne kopie blisko 100 dzieł (ok. 13 000 stron) składających się na kanon dawnego cieszyńskiego piśmiennictwa historycznego i obejmujących monografie oraz przyczynki historyczne, wydawnictwa statystyczne i źródłowe, pamiętniki, bibliografie, informatory, które bądź bezpośrednio odnoszą się do Śląska Cieszyńskiego, bądź też odgrywają pomocniczą rolę w badaniach nad jego dziejami. Mimo iż kopie zaprezentowano wyłącznie w postaci graficznej, pozbawionej efektywnego systemu wyszukiwawczego, CBW spotkała się z dużym zainteresowaniem ze strony internautów, mierzonym systematycznie rosnącą liczbą wyświetleń oraz wieloma odesłaniami w polskich i zagranicznych serwisach internetowych. Jej funkcjonowanie pozwoliło Książnicy Cieszyńskiej rozpoznać potrzeby w zakresie dostępu do elektronicznych wersji dokumentów piśmienniczych dotyczących Śląska Cieszyńskiego, a zarazem organizacyjne i techniczne możliwości ich digitalizacji oraz upowszechniania.

Doświadczenia te okazały się niezwykle przydatne podczas przygotowywania i wdrażania projektu „Ochrona i konserwacja cieszyńskiego dziedzictwa piśmienniczego”, który uzyskał dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego i realizowany był w Cieszynie w latach 2007-2010. W ramach projektu, którego celem było kompleksowe zabezpieczenie i wprowadzenie do obiegu naukowego zasobów pięciu cieszyńskich bibliotek i archiwów, digitalizacją objęto kolekcję rękopisów z biblioteki ks. Leopolda J. Szersznika oraz zbiór dawnej regionalnej prasy i czasopism, w tym tak sztandarowe tytuły, jak “Gwiazdka Cieszyńska”, “Dziennik Cieszyński”, „Robotnik Śląski”, „Głos Ludu Śląskiego” czy “Silesia”. Do 30 kwietnia 2010 r., kiedy projekt został zakończony, wykonano kopie łącznie 686 563 stron, z czego na samą Książnicę przypada blisko 405 000 stron. Oprócz źródłowych plików TIFF oraz użytkowych publikacji w formacie PDF i DjVu, równolegle przygotowywano kopie mikrofilmowe, przeznaczone do wieczystej archiwizacji. Tak realizowany proces digitalizacji pozwolił na osiągnięcie dwóch celów. Z jednej strony radykalnie zwiększona została dostępność unikalnych partii cieszyńskich zbiorów, z drugiej zaś poprawiło się ich bezpieczeństwo.

W latach 2010-2014, już po zakończeniu projektu „Ochrona i konserwacja cieszyńskiego dziedzictwa piśmienniczego”, Książnica Cieszyńska kontynuowała prace digitalizacyjne, wykorzystując w tym celu znajdujący się w jej posiadaniu sprzęt (aparat cyfrowy, stół do reprodukcji fotograficznych, skanery biurowe), obsługiwany przez wolontariuszy oraz zatrudnianych dorywczo stażystów i pracowników kierowanych do biblioteki w ramach tzw. prac społecznie użytecznych. Poza kopiami sporządzanymi na zamówienie czytelników zasadniczym przedmiotem prowadzonej w ten sposób digitalizacji są współczesne wydawnictwa regionalne, do których Książnica uzyskuje bezpłatne licencje od wydawców (w ten sposób ucyfrowiono np. ciągi roczników „Pamiętnika Cieszyńskiego”, „Kalendarza Cieszyńskiego”, czy zaolziańskiego „Głosu Ludu”, „Zwrotu” i „Kalendarza Śląskiego”), a także regionalne broszury i czasopisma sprzed 1939 r. Rocznie uzyskiwanych jest tą drogą od kilku do kilkudziesięciu tysięcy skanów w formacie TIFF (300 dpi, pełny kolor), które podlegają archiwizacji, a ich robocze kopie – dzięki wsparciu ze strony Biblioteki Śląskiej – poddawane są konwersji na publikacje PDF (wcześniej DjVu), które następnie udostępniane są za pośrednictwem Śląskiej Biblioteki Cyfrowej.

Możliwość powrotu do zakrojonej na większą skalę digitalizacji zabytkowych zbiorów Książnicy Cieszyńskiej otwarło przed biblioteką dopiero uruchomienie Wieloletniego Programu Rządowego Kultura+, Priorytet Digitalizacja. Dzięki dofinansowaniu uzyskanemu z tego priorytetu przez Książnicę na podstawie umowy zawartej dn. 15.10.2012 r. możliwa stała się realizacja digitalizacji kolekcji druków ciągłych wydanych do 1939 r. na obszarze Śląska Cieszyńskiego, a zachowanych w zbiorach Książnicy Cieszyńskiej. W jego ramach ucyfrowieniu poddano 167 tytułów czasopism, a działania objęły: komputerowe katalogowanie digitalizowanych zbiorów, skanowanie w celu uzyskania kopii wzorcowych w formacie TIFF, konwersję ich wersji roboczych na podlegające wieczystej archiwizacji mikrofilmy oraz przeznaczone do udostępnienia publikacje cyfrowe w formacie PDF (udostępniane w intranecie) oraz DjVu (udostępniane w Internecie) wyposażone w warstwy tekstowe, opracowanie metadanych, a także publikację w Śląskiej Bibliotece Cyfrowej publikacji w formacie DjVu i archiwizację całości zasobów cyfrowych Książnicy w – stworzonym także w rezultacie projektu – repozytorium cyfrowym, zapewniającym ww. danym pełne bezpieczeństwo fizyczne i logiczne (kontrolowany i autoryzowany dostęp). Projekt objął całość działań związanych zarówno z realizacją dostaw (repozytorium) i usług zewnętrznych (skanowanie, przetwarzanie), jak i realizowaną przez pracowników Książnicy obsługą logistyczną i kontrolą jakości rezultatów owego procesu, a także katalogowaniem zbiorów i udostępnieniem ich kopii i metadanych w Internecie.

Dnia 31 grudnia 2014 r. Książnica sfinalizowała już drugi projekt finansowany ze środków PW Kultura+, w ramach którego digitalizacji poddane zostały kolejne 242 tytuły druków ciągłych wydanych do 1939 r. na obszarze Śląska Cieszyńskiego. Wszelkie prace przebiegały według tych samych reguł, jakie obowiązywały w trakcie realizacji poprzedniego projektu finansowanego ze środków programu Kultura+. Wartym uwagi novum było jedynie wyposażenie w warstwę OCR nie tylko tekstów drukowanych antykwą, ale także gazet i czasopism tłoczonych czcionkami gotyckimi.

Projekt ten zamknął rozpoczęty w 2009 r. program digitalizacji druków ciągłych wydanych do 1939 r. na obszarze Śląska Cieszyńskiego, a zachowanych w zbiorach Książnicy. W jego pierwszym etapie, realizowanym w ramach projektu EOG, zdigitalizowano 770 roczników (296 144 stron) gazet i czasopism. W 2013 r. w rezultacie projektu finansowanego ze środków PW Kultura+ ucyfrowieniem objęto kolejnych 568 roczników (47 366 stron), a w 2014 r., w ramach drugiego etapu tegoż projektu, zdigitalizowanych zostało następnych 709 roczników (88 981 stron), co – wraz z kilkuset rocznikami, które w latach 2010-2014 Książnica zdołała zdigitalizować we własnym zakresie – obejmie już całą należącą do niej kolekcję gazet i czasopism wydanych na Śląsku Cieszyńskim do 1939 r.

Otwarło to przed biblioteką możliwość realizacji dalszych planowanych etapów digitalizacji, obejmujących przede wszystkim kolekcje rękopiśmienne. I w tym przypadku zamysły cieszyńskiej biblioteki uzyskały wsparcie ze strony PPW Kultura+, w ramach którego dn. 24.09.2014 r. przyznano dofinansowanie trzeciemu już projektowi Książnicy. W jego ramach w 2015 r. digitalizacji poddany został zespół rękopisów pt. Teki Tadeusza Regera, zawierający ok. 5 500 jednostek inwentarzowych (ponad 27 000 stron). W tym przypadku działania objęły: retrokonwersję manualnego inwentarza, skanowanie oryginałów w celu uzyskania kopii wzorcowych TIFF, ich konwersję na przeznaczone do udostępnienia publikacje PDF oraz DjVu, przygotowanie metadanych oraz udostępnienie kopii i metadanych w Internecie. Co więcej, w ramach tegoż projektu Książnica Cieszyńska już w grudniu 2014 r. wyposażona została w profesjonalny skaner planetarny do digitalizacji książek, który pozwolić powinien na wyeliminowanie dotychczasowych nieefektywnych metod wykonywania kopii cyfrowych na zamówienie czytelników, a jednocześnie radykalne przyśpieszenie realizacji własnych programów digitalizacji zbiorów prowadzonych niezależnie od wsparcia zewnętrznego.

W sumie do końca 2015 r. w efekcie wszystkich zrealizowanych na potrzeby Książnicy Cieszyńskiej prac digitalizacyjnych zdołano wykonać cyfrowe kopie blisko 800 000 stron oraz przygotować około 10 500 publikacji, obejmujących 500 druków zwartych, 3 500 roczników czasopism oraz 6 500 jednostek rękopisów. Wśród zdigitalizowanych zbiorów znalazły się m.in. kolekcje rękopisów z bibliotek ks. Leopolda Jana Szersznika i Tadeusza Regera, całość zachowanego w Książnicy Cieszyńskiej zasobu prasy i czasopism wydanych na Śląsku Cieszyńskim do 1939 r., a także wybrane współczesne periodyki i druki zwarte odnoszące się do problematyki regionalnej.

W latach 2016-2018, dzięki dotacji pochodzącej ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego, Książnica Cieszyńska zainicjowała kolejny projekt, w ramach którego cyfryzacji poddana została przechowywana w Książnicy kolekcja 1 800 dawnych cieszyńskich druków zwartych, obejmująca łącznie 180 000 stron. W rezultacie projektu poddawane digitalizacji książki zostały komputerowo skatalogowane, ich oryginały poddano skanowaniu w celu uzyskania wzorcowych, podlegających archiwizacji kopii TIFF. Te ostatnie zostały następnie przekonwertowano na wyposażone w warstwę OCR (także wydrukowane czcionka gotycką) i narzędzie nawigacyjne publikacje użytkowe w formacie PDF, które wraz z opracowanymi równolegle metadanymi udostępniono w Śląskiej Bibliotece Cyfrowej. W ten sposób sfinalizowany został kolejny ważny etap realizowanego w Cieszynie procesu digitalizacji, w efekcie którego w postaci cyfrowej udostępniono całość przechowywanego w Książnicy piśmiennictwa wydanego na Śląsku Cieszyńskim do 1939 r.

26 stycznia 2009 r. w siedzibie Książnicy Cieszyńskiej nastąpiło zawarcie porozumienia, na mocy którego Książnica dołączyła do grona instytucji współtworzących Śląską Bibliotekę Cyfrową. Podpisanie owego dokumentu, otwierającego przed Książnicą Cieszyńską możliwość włączenia swoich zasobów cyfrowych do ogólnopolskiej, a niedługo potem – także europejskiej sieci bibliotek cyfrowych (Europeana), poprzedzone zostało kilkumiesięcznymi negocjacjami, w efekcie których Książnica Cieszyńska skłoniła założycieli Śląskiej Biblioteki Cyfrowej do przeprowadzenia zmian w sposobie udostępniania cyfrowych kopii. Na wniosek Książnicy interfejs ŚBC wzbogacony został o dodatkową opcję (odsyłacz w menu o nazwie „Publikacje Uczestników”), pozwalającą każdej ze współtworzących ŚBC instytucji prezentować swoje zbiory indywidualnie, w osobnej zakładce, wyposażonej w tekst wprowadzający, własne znaki graficzne, wyszukiwarkę, liczniki wyświetleń, a także zestawienia ostatnio dodanych i najczęściej czytanych publikacji. Stwarza to poszczególnym bibliotekom możliwość efektywniejszego wiązania realizowanej przez siebie polityki w zakresie digitalizacji zbiorów z zainteresowaniami i potrzebami społeczności, na rzecz których działają. Członkom tych ostatnich zaś taki sposób prezentacji danych pozwala nie tylko na bieżące obserwowanie postępów prac digitalizacyjnych we własnych bibliotekach, ale także na przeszukiwanie ich zbiorów bez konieczności przeprowadzania tego rodzaju operacji w całym zasobie ŚBC.

Włączając się do budowy Śląskiej Biblioteki Cyfrowej, jeszcze w 2009 r. Książnica za pośrednictwem ŚBC udostępniła zasób CBW, definitywnie zamykając w ten sposób jej krótką historię, a w następnych latach – publikacje cyfrowe wytworzone w rezultacie finalizowanych stopniowo projektów oraz w efekcie prac digitalizacyjnych realizowanych przez bibliotekę samodzielnie. Do końca 2018 r. tą drogą udostępniono łącznie niemal 12 000 publikacji, przy czym – co należy podkreślić, wskaźnik ten nie jest porównywalny z zasobami innych jednostek współtworzących ŚBC, ponieważ znaczącą część cieszyńskiej kolekcji tworzą gazety i czasopisma, których cyfrowe kopie Książnica – dla wygody użytkowników – udostępnia w postaci publikacji obejmujących nie pojedyncze numery, ale całe roczniki, lub – w przypadku periodyków o większej objętości – półroczne i kwartalne komplety numerów. Co istotne, absolutna większość publikacji zawierających kopie obiektów drukowanych, w tym również czcionką gotycką, wyposażona jest w starannie przygotowaną warstwę OCR.

*

 Inicjując w 2003 r. prace digitalizacyjne, Książnica Cieszyńska zdecydowała, że ucyfrowieniem objęte zostać powinny zbiory o ściśle regionalnym charakterze, które mają niewielkie szanse na uwzględnienie w projektach digitalizacji realizowanych przez inne ośrodki. W odróżnieniu więc od wielu polskich bibliotek, które digitalizację rozpoczynają na ogół od znajdujących się w ich posiadaniu inkunabułów i starych druków, Książnica skoncentrować zamierzała się na piśmiennictwie powstałym w regionie i regionu dotyczącym. Założenie to w praktyce zastosowano w odniesieniu do Cieszyńskiej Biblioteki Wirtualnej, która zbudowana została z dzieł składających się na kanon dawnej cieszyńskiej literatury historycznej, niezbędnych każdemu regionaliście. Cel ten wpłynął także na dobór materiałów, które zdigitalizowano w ramach kolejnych realizowanych przez Książnicę projektów. Również w przyszłości realizowaną przez siebie politykę w zakresie digitalizacji zbiorów Książnica Cieszyńska zamierza koncentrować na piśmiennictwie regionalnym, uznając jego włączenie do systemu krajowych i europejskich zbiorów danych cyfrowych za jedno ze swoich fundamentalnych zadań.

 

 

W 2022 r. Książnica Cieszyńska realizuje drugi etap projektu:

Archiwalia Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego
– opracowanie, konserwacja, digitalizacja, udostępnienie

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego