Podstawę prawą funkcjonowania Książnicy Cieszyńskiej tworzy jej Statut, nadany bibliotece uchwałą nr XXVIII/293/13 Rady Miejskiej Cieszyna z 31 stycznia 2013 r. (w miejsce statutu nadanego uchwałą nr LV/369/93 Rady Miejskiej Cieszyna z 25 listopada 1993 r.). W myśl regulacji przyjętych w statucie, Książnica Cieszyńska jest samorządową instytucją kultury, posiadającą osobowość prawną. Dnia 24 listopada 1998 r. Minister Kultury, działając na podstawie znowelizowanej ustawy o bibliotekach, włączył zbiory Książnicy Cieszyńskiej do Narodowego Zasobu Bibliotecznego, a dnia 21 marca 2001 r. zaliczył ją do polskich bibliotek naukowych. Oprócz statutu podstawę działania Książnicy Cieszyńskiej stanowią: ustawa o bibliotekach, ustawa o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej oraz ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.
Bieżąca działalność Książnicy Cieszyńskiej finansowana jest z dotacji pochodzących z budżetu miasta. Ze środków tych pokrywane są koszty wynagrodzeń, utrzymania siedziby, obsługi technicznej i organizacyjnej, zakupy książek i materiałów do konserwacji, a częściowo również wydatki inwestycyjne. Realizowane przez siebie przedsięwzięcia naukowe, dokumentacyjne, wydawnicze, a także – w znacznej części – popularyzacyjne oraz inwestycje i wydatki związane z konserwacją zbiorów Książnica Cieszyńska finansuje ze środków pozyskiwanych z budżetu państwa, samorządu wojewódzkiego, funduszy europejskich, od fundacji i przedsiębiorstw.