OPIS PROJEKTU
W maju 2023 roku w ramach programu Kultura Cyfrowa Książnica Cieszyńska otrzymała z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego dofinansowanie w wysokości 115 000 zł na przeprowadzenie trzeciego etapu digitalizacji zespołu Archiwaliów Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego. Dwa poprzednie etapy, dofinansowane w ramach programu Kultura Cyfrowa przez Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu Książnica Cieszyńska realizowała w latach 2021-2022. Pierwszy z nich dofinansowany kwotą 75 550 zł, Książnica Cieszyńska zrealizowała w 2021 roku, poddając opracowaniu, konserwacji i niezbędnemu zabezpieczeniu introligatorskiemu oraz digitalizacji 3 284 jednostki, obejmujące łącznie 26 070 skanów, co stanowiło 36 proc. kolekcji. Drugi dofinansowany kwotą 49 000 zł, Książnica Cieszyńska realizowała w 2022 roku, poddając opracowaniu, konserwacji i niezbędnemu zabezpieczeniu introligatorskiemu 1300 jednostek, obejmujących łącznie 12211 skanów, co stanowiło 14 proc. kolekcji.
Zespół Archiwaliów Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego pod względem proweniencji związany jest z biblioteką, założoną przez działające w Cieszynie w latach 1901-1939 Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, organizacją zajmującą się gromadzeniem wszelkiego rodzaju zabytków kultury materialnej i duchowej Śląska Cieszyńskiego. Do jej zbiorów, przejętych w 1930 roku przez Muzeum Miejskie w Cieszynie, do 1960 roku włączano także rękopisy, które trafiły do Muzeum z innych źródeł, np. część archiwum własnego biblioteki i muzeum Leopolda Jana Szersznika, a także założonej przez niego Fundacji. Zespół archiwaliów Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego został podzielony na 45 wiązek tematycznych, z których każda zawiera od kilkudziesięciu do kilkuset pojedynczych dokumentów lub grup dokumentów i obejmuje łącznie około 9 000 jednostek. Można wśród nich wyróżnić dokumenty i akta (oryginały i odpisy), utwory literackie i naukowe, korespondencję, ikonografię, nuty, druki akcydensowe. Ze względu na ich merytoryczne i proweniencyjne powiązania ze Śląskiem Cieszyńskim, stanowią one jedną z najważniejszych baz źródłowych do badań nad historią i kulturą regionu.
Z powodu archaicznego aparatu wyszukiwawczego, mającego postać manualnej kartoteki, sporządzonej odręcznie w latach 60. i 70. XX wieku, zespół pozostawał dotąd na marginesie kwerend realizowanych przez historyków i bibliologów. Dlatego jednym z głównych działań realizowanych w ramach projektu „Archiwalia Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego – opracowanie, konserwacja, digitalizacja, udostępnienie. Etap 3” jest wyposażenie ok. 2 100 obiektów w odpowiadający współczesnym wymogom aparat wyszukiwawczy pozwalający na przeprowadzanie wszechstronnych kwerend. Jego tworzenie polega na retrokonwersji dawnej dokumentacji katalogowej, połączonej z jej weryfikacją i uzupełnieniem opisów o hasła przedmiotowe. Ze względu na zły lub bardzo zły stan zachowania obiekty te, składające się z ok. 24 700 stron, zostaną w następnej kolejności poddane niezbędnym pracom zabezpieczającym i konserwatorskim, obejmującym czyszczenie, rozprostowanie kart oraz podklejenie ich przedarć. Na potrzeby tych prac, wykonywanych w pracowni własnej Książnicy Cieszyńskiej, zakupione zostaną niezbędne materiały konserwatorskie i archiwizacyjne.
Kolejną część projektu stanowi digitalizacja dokumentów. Podczas tego etapu wykonanych zostanie ok. 24 700 plików skanów obiektów bibliotecznych w formacie TIFF, na podstawie których zostanie przeprowadzona konwersja do plików prezentacyjnych w formacie PDF i JPG. W ostatnim kwartale 2023 roku wytworzony zasób cyfrowy zostanie udostępniony w profilu Książnicy Cieszyńskiej w Śląskiej Bibliotece Cyfrowej pod postacią plików PDF, wyposażonych w narzędzia nawigacyjne pozwalające na łatwe poruszanie się w obrębie poszczególnych publikacji oraz w opisy katalogowe zgodnie ze standardem Dublin Core i pozostałe niezbędne metadane. Będą one udostępniane w Internecie nieodpłatnie, na zasadach właściwych dla domeny publicznej. Ponadto na potrzeby archiwizacji zasobu cyfrowego zostanie zakupiony sieciowy serwer pamięci masowej wyposażony minimum w 4 dyski twarde.
W ramach promocji powstanie cykl artykułów opisujących najciekawsze obiekty zasobu będącego przedmiotem zadania, zamieszczonych w witrynie Książnicy Cieszyńskiej, w mediach społecznościowych, a także – w miarę możliwości – za pośrednictwem tradycyjnych i elektronicznych mediów publicznych. Towarzyszyć im będą publikacje (wyposażone w odsyłacze do opublikowanych już cyfrowych kopii Archiwaliów Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego) w witrynie Książnicy Cieszyńskiej, w mediach społecznościowych, a także za pośrednictwem tradycyjnych i elektronicznych mediów publicznych. Zwieńczeniem działań edukacyjnych będzie wydruk reklamowego rollup-a informującego o projekcie Archiwalia Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego oraz innych projektach digitalizacyjnych Książnicy Cieszyńskiej, realizowanych dzięki dotacjom Ministerstwa Kultury i Sztuki. W ramach promocji zadania zostaną wydrukowane plakaty informacyjne projektu. W bieżącym roku opracowanie, konserwatorskie zabezpieczenie, digitalizacja i udostępnienie cyfrowych kopii obejmie ok. 23 proc. Z kolekcji archiwaliów PTL (2100 jednostek). Kontynuacja prac nad kolejną częścią zespołu planowana jest na rok następny.
Obie dotacje Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego z programu Kultura Cyfrowa umożliwią Książnicy Cieszyńskiej kontynuację realizowanego od 2003 roku programu digitalizacyjnego, polegającego na ucyfrowieniu piśmiennictwa o charakterze regionalnym, czyli powstałego na Śląsku Cieszyńskim i dotyczącego tego obszaru, które ma niewielkie szanse na uwzględnienie w projektach digitalizacyjnych prowadzonych przez inne instytucje kultury. Zgodnie z tym programem Książnica Cieszyńska poddała już digitalizacji komplet znajdujących się w jej zbiorach druków ciągłych i zwartych wydanych na obszarze Śląska Cieszyńskiego do 1939 roku, a także rękopisy z biblioteki Leopolda Jana Szersznika i archiwum własne Tadeusza Regera – dwie kolekcje rękopiśmienne o fundamentalnym znaczeniu dla dziejów i kultury Śląska Cieszyńskiego. Te cyfrowe zasoby obejmują już łącznie ponad 1 mln stron obiektów, większość z nich nie jest dostępna w żadnej innej bibliotece. Udostępniane są za pośrednictwem Śląskiej Biblioteki Cyfrowej, gdzie cieszą ogromnym zainteresowaniem użytkowników. Tylko w pierwszym półroczu 2023 r. publikacje cyfrowe Książnicy Cieszyńskiej zostały wyświetlone ponad 240 tys. razy, a łączna liczba ich wyświetleń przekroczyła 3,3 mln.
Realizacja projektu nie wymaga wydatkowania z budżetu miasta dodatkowych środków na pokrycie wkładu własnego. Zostanie on wniesiony w formie wkładu rzeczowego, jaki stanowić będzie praca wykonywana w ramach projektu przez zatrudnionych w Książnicy bibliotekarzy i konserwatorów.
Projekt dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego.