W okresie powojennym zbiory należące obecnie do Książnicy Cieszyńskiej po-zostawały w zapomnieniu, pozbawione należytej opieki. Doprowadziło to do znacznego pogorszenia ich stanu zachowania i spowodowało, że wypadły one z normalnego obiegu naukowego i kulturalnego. Sytuacja ta w sposób naturalny zdeterminowała wybór strategicznych kierunków działania powstałej w 1994 r. Książnicy. Jej zasadniczym celem stała się ochrona i konserwacja posiadanych i nabywanych zbiorów oraz ich pełne, naukowe opracowanie i wprowadzenie na powrót do obiegu naukowego i kulturalnego. Z tym ostatnim zadaniem ściśle związana jest działalność dokumentacyjna, zmierzająca do zbudowania w Książnicy wszechstronnego warsztatu informacyjnego do badań regionalnych i bibliologicznych.

Równocześnie, wypełniając rolę wielofunkcyjnej placówki naukowej i kulturalnej, Książnica realizuje szereg przedsięwzięć także w sferze edukacyjnej, popularyzacyjnej i naukowej. Prowadzi m.in. działalność bibliograficzną, wydawniczą i ekspozycyjną, uczestniczy w realizacji projektów badawczych oraz w przedsięwzięciach z zakresu edukacji regionalnej. We wszystkich tych sferach współpracuje zarówno z cieszyńskimi ośrodkami naukowymi i kulturalnymi, jak i z placówkami spoza regionu, w tym również zagranicznymi.