Najstarszym i najcenniejszym księgozbiorem wchodzącym w skład Książnicy Cieszyńskiej jest biblioteka księdza Leopolda Jana Szersznika (1747-1814), rodowitego cieszynianina, który po odbyciu studiów w Czechach, gdzie postawił pierwsze kroki również na polu pracy naukowej, powrócił w 1775 r. do Cieszyna i tu rozpoczął wszechstronną działalność jako pedagog, uczony, kolekcjoner i działacz komunalny. Inspirowany oświeceniowymi ideami pedagogicznymi, szczególny nacisk położył na kwestię wyposażenia cieszyńskiego gimnazjum w odpowiedni warsztat naukowy, na który – w pierwszym rzędzie – składać się miała nowoczesna biblioteka. Kiedy jego próby zmierzające do uzyskania na ten cel funduszy państwowych zakończyły się fiaskiem, podjął decyzję o oddaniu do użytku publicznego własnej biblioteki, której tworzenie zapoczątkował jeszcze podczas studiów w Czechach, a rozbudował w Cieszynie, włączając do niej m.in. zbiory swojego ojca i dziadka. Jakkolwiek biblioteka ta miała służyć przede wszystkim nauczycielom i uczniom gimnazjalnym, intencją fundatora było, aby mogli z niej korzystać wszyscy zainteresowani.

Biblioteka Leopolda J. Szersznika, otwarta w 1802 r. i obdarzona przywilejem używania tytułu “cesarsko-królewskiej”, stała się pierwszą publiczną placówką tego typu na terenie ówczesnego Śląska Austriackiego i jedną z pierwszych na obszarze obecnych ziem polskich. Dzięki zapobiegliwości założyciela, który opierając się niemal wyłącznie na własnych środkach finansowych zapewnił jej odpowiednią siedzibę, wyposażenie, a przede wszystkim zabezpieczył dalszy byt poprzez założenie fundacji, przetrwała ona do dzisiaj. Przez cały wiek XIX, odwiedzana przez kolejne pokolenia cieszyńskich Ślązaków, przyczyniała się do kulturalnego i cywilizacyjnego rozwoju Regionu.

Obecnie biblioteka liczy w sumie ok. 17 000 woluminów i jednostek dzieł drukowanych (w tym ponad 12 000 starodruków), 46 inkunabułów, 5 000 nowych druków zwartych i ciągłych  oraz około 1 000 jednostek ewidencyjnych rękopisów. Większość druków pochodzi z wieku XVIII, ale sporo jest także książek XVII i XVI-wiecznych. Dominującą pozycję, zwłaszcza wśród dzieł XVIII i XIX-wiecznych, zajmuje niemiecka produkcja wydawnicza, jednak znaleźć tu można również wiele dzieł wydanych na terenie Francji, Włoch, Szwajcarii, Czech, Polski, a nawet Anglii. Podobnie układa się także językowa struktura księgozbioru, jakkolwiek pod tym względem na czoło – obok języka niemieckiego – wysuwa się oczywiście łacina.

 Mimo iż biblioteka ta, zgodnie ze swoim przeznaczeniem i panującymi wówczas wzorcami, miała charakter uniwersalny i zawierała książki ze wszystkich dziedzin wiedzy, można w jej ramach wyróżnić pewne zespoły tematyczne, które dominują pod względem ilościowym bądź zasługują na uwagę z powodu swej szczególnej wartości czy znaczenia, jakie przywiązywał do nich sam Leopold J. Szersznik. Do tej pierwszej grupy zaliczyć należy literaturę religijną, która stanowi ok. 20% całości kolekcji. Wśród literatury świeckiej wyraźnie przeważa szeroko rozumiana humanistyka na czele z piśmiennictwem pedagogicznym oraz pracami historycznymi, w tym – głównie – dotyczącymi Słowiańszczyzny i Śląska, co pozostaje w niewątpliwym związku z zainteresowaniami i profesją założyciela biblioteki. Jego preferencje ujawnia także obszerny dział bibliograficzny, zawierający literaturę księgoznawczą, pomocną w kolekcjonowaniu dzieł rzadkich i wartościowych. Leopold J. Szersznik bowiem, będąc zapalonym i wytrawnym bibliofilem, szczególną wagę przywiązywał także do gromadzenia cymeliów.

Nie sposób w tym miejscu wymienić wszystkich “białych kruków” zebranych przez Leopolda J. Szersznika. Warto jednak podać, że wśród rękopiśmiennych kodeksów znajdują się m.in.: pochodzące z XIII w. „Libri Decretorum”; tzw. „Prorocy Cieszyńscy” – husyckie tłumaczenie Ksiąg Prorockich i Nowego Testamentu z lat 1419-1439 (jeden z ważniejszych zabytków języka staroczeskiego); XV-wieczny, miniaturowy modlitewnik na pergaminie, ozdobiony pięcioma wysokiej klasy iluminacjami, który według tradycji należeć miał do ostatniej piastowskiej księżnej Cieszyna, Elżbiety Lukrecji; Graduał Maryjny z przełomu XV i XVI w., zawierający m.in. zapis nutowy Bogurodzicy, czy pochodzące z XV-XVI w. „De Architectura libri Decem” Witruwiusza. Wśród druków na wyróżnienie zasługują np.: „Etymologiae” Izydora z Sewilli (Augsburg 1472), „Quaestiones de duodecim Quodlibet” Tomasza z Akwinu (Norymberga 1474), niemieckojęzyczne wydanie „Gesta Romanorum” (Augsburg 1489), „Lexicon Graeco-Latinum” Johannesa Crastona (Wenecja, A. Manuciusz, 1497), „De genealogia deorum” Giovanniego Boccaccia (Wenecja 1511), „Vier Bücher der Ritterschaft” Wegecjusza (Augsburg 1534), „Historia animalizm” Konrada Gesnera (Zurych 1551), wiele XVI-wiecznych wydań sławnych dzieł Erazma z Rotterdamu, Filipa Melanchtona i Marcina Lutra, a także: „Geographica” Strabona (Bazylea 1539), „Geographia universalis” Ptolemeusza (Bazylea 1542), „Germania Antiqua” Filipa Cluvera (Lejda, L. Elsevier, 1616), czy „Novus Atlas” Wilhelma i Jana Blaeu’ów. Na dużą uwagę zasługują także polonika, które, choć nieliczne, zawierają prawdziwe unikaty. Jest wśród nich np. jeden z dwóch zarejestrowanych egzemplarzy dzieła Henryka Bullingera „Krótkie opisanie wiary świętey” (w tłumaczeniu i edycji Macieja Wirzbięty) oraz jeden z najrzadszych polskich pierwodruków cieszyńskich, „Modlitwy z wloskiego przetlumaczone na jenzyk niemiecky a z niemieckiego na ten, ktory jest w Xionżenstwie Tiessynskim zwyczajny” (Brno 1788). Także pod względem proweniencyjnym biblioteka Leopolda J. Szersznika przedstawia się nader interesująco. Znaleźć tu można np. książki opatrzone ekslibrisami lub podpisami: króla polskiego Zygmunta Augusta, opata Jana Ponętowskiego, ołomunieckiego biskupa Stanisława Pawłowskiego, biskupa Waradynu Jana, Andrzeja Gryfiusa, Izaaka Casaubona, brytyjskiego konsula w Wenecji Josepha Smitha, generalnego wikariusza Węgier Georga Lambeka, Vaclava Petra Dobřenskiego z Dobřenic oraz rodów Sternbergów, Gonzagów, Lažanskich.

O wartości księgozbioru L. J. Szersznika decydują nie tylko poszczególne dzieła. Nie mniej istotne znaczenie ma fakt, że kolekcja ta stanowi klasyczny, a rzadki już obecnie przykład biblioteki osiemnastowiecznej, uporządkowanej według dawnego układu działowego i posiadającej oryginalny wystrój wewnętrzny, na który składa się kilkadziesiąt okazałych, wykonanych w stylu klasycystycznym dębowych regałów.