Utworzona 1 stycznia 1994 r. Książnica Cieszyńska jest komunalną biblioteką naukową, sprawującą pieczę nad zabytkowymi kolekcjami książkowymi, powstałymi w Cieszynie w okresie od XVIII do XX w. Działalność Książnicy Cieszyńskiej jest w sposób bezpośredni zdeterminowana charakterem i zawartością pozostających w jej pieczy zbiorów i koncentruje się na kilku płaszczyznach. Najważniejszą z nich stanowi szeroko rozumiana ochrona i konserwacja posiadanych i nabywanych zbiorów. Drugi istotny obszar działań związany jest z naukowym opracowaniem zbiorów i ich wprowadzeniem do krajowego i międzynarodowego obiegu naukowego i kulturalnego. Kolejna sfera aktywności biblioteki wiąże się z budową nowoczesnego warsztatu dokumentacyjnego do badań regionalnych i bibliologicznych, inspirowaniem, organizowaniem i prowadzeniem badań naukowych w dziedzinie kultury książki oraz historii i kultury Śląska Cieszyńskiego oraz upowszechnianiem ich wyników. Jej celem jest również popularyzacja wiedzy o historii i kulturze regionu.
Do zadań, które przed biblioteką stawia jej Statut, należy:
- Ochrona i konserwacja posiadanych i nabywanych zbiorów historycznych.
- Pełne opracowanie posiadanych kolekcji historycznych oraz publikowanie wyników badań.
- Bieżące gromadzenie i opracowywanie zbiorów z zakresu problematyki śląskoznawczej.
- Udostępnianie zbiorów prezencyjne i międzybiblioteczne.
- Prowadzenie działalności informacyjno-dokumentacyjnej, w tym tworzenie bazy informacyjnej wiedzy o regionie, między innymi poprzez stworzenie centralnego katalogu historycznych księgozbiorów Śląska Cieszyńskiego i opracowywanie bibliografii regionalnych.
- Inspirowanie i organizowanie badań naukowych w dziedzinie kultury piśmienniczej Śląska Cieszyńskiego.
- Upowszechnianie wiedzy o kulturze Śląska Cieszyńskiego poprzez organizację wystaw, sesji naukowych i inne formy popularyzacji.
- Współpraca z krajowymi i zagranicznymi instytucjami i organizacjami w zakresie niezbędnym do realizacji jej zadań.
- Współpraca ze społecznym ruchem kulturalnym.
- Stałe doskonalenie form i metod pracy, w tym wykorzystanie nowoczesnych technik informacyjnych.