Prezentacja nowego tomu serii “Bibliotheca Tessinensis”

W środę 7 października 2020 r. o godz. 17.00 w sali konferencyjnej Książnicy Cieszyńskiej odbędzie się prezentacja nowego tomu serii „Bibliotheca Tessinensis” zawierającego edycję pochodzących z lat 1920-1938 dokumentów Slezské matice osvěty lidové. W prezentacji długo wyczekiwanego wydawnictwa uczestniczyć będzie jego autor dr Grzegorz Gąsior. Swój udział w spotkaniu zapowiedzieli także inni uczestnicy prac nad najnowszym tomem „Bibliothecae Tessinensis”.

 

 

Slezské matice osvěty lidové pro Těšínsko a Hlučínsko (SMOL), bo tak od 1922 r. brzmi pełna i oficjalna nazwa organizacji, której dokumenty stanowią przedmiot edycji, wywodzi się wprost z założonej w 1898 r. w Cieszynie Matice osvěty lidové pro knížectví Těšínské. Już na początku XX w. organizacja ta stała się zasadniczym instrumentem budowy i rozszerzania czeskich wpływów narodowych na Śląska Cieszyńskim, szczególnie w zagłębiu węglowym, a po 1920 r. przejęła pełnię odpowiedzialności za działania zmierzające do ideowej i narodowej unifikacji przyłączonych do Czechosłowacji obszarów Śląska. Mimo kluczowej roli, jaką w tym procesie odgrywała Matice, jej dzieje nie doczekały się dotąd monografii, ani nawet – poza nielicznymi wyjątkami – obszerniejszych, spełniających współczesne naukowe standardy opracowań cząstkowych. Historia Matice osvěty lidové pozostaje mocno zmitologizowana i stanowi domenę tekstów w głównej mierze publicystycznych. Czeskie przekazy, podnoszące obronny – względem polskiego i niemieckiego nacjonalizmu – charakter działań podejmowanych przez SMOL zderzają się z obecną na Zaolziu pamięcią o brutalnej czechizacji tego terenu, w okresie międzywojennym przeprowadzanej właśnie przez działaczy Matice.

Prezentowana publikacja, zawierająca 369 dokumentów pochodzących z lat 1920-1938 i ilustrujących wszystkie właściwe dla SMOL sfery i formy aktywności, ma ambicję przełamania impasu badawczego, z jakim mamy w tym obszarze do czynienia. Dostarczając niezwykle bogaty, wielowątkowy zasób nieznanych dotąd informacji faktograficznych, pozwala na źródłową weryfikację wielu utrwalonych w powszechnej świadomości opinii i przekonań na temat historii SMOL oraz roli, jaką odegrała ona w dziejach Śląska Cieszyńskiego. Jednocześnie materiał ten stać się może dla historyków impulsem do rozpoczęcia pogłębionych studiów nad historią SMOL, które z czasem zaowocować powinny nie tylko jej solenną monografią, ale także nową, wolną od narodowych uprzedzeń analizą polityki narodowościowej, jaką w okresie międzywojennym prowadzono względem ludności polskiej na przyłączonym do Czechosłowacji obszarze Śląska Cieszyńskiego.

Edycja zatytułowana „Slezská Matice osvěty lidové a národnostní otázka na Těšínsku 1920-1938”  ukazuje się jako dziewiąty już tom współwydawanej od 2004 r. przez Książnicę Cieszyńską i Ośrodek Dokumentacyjny Kongresu Polaków w Republice Czeskiej serii źródłowej „Bibliotheca Tessinensis”, a zarazem – jako czwarty tom „Series Bohemica”, za publikację której odpowiedzialności ponosi sam Ośrodek. Autorem edycji jest dr Grzegorz Gąsior, historyk związany z Uniwersytetem Warszawskim, gdzie pełni funkcję kierownika Pracowni Badań nad Kulturą Pogranicza Katedry Studiów Interkulturowych Europy Środkowo-Wschodniej. Autor edycji należy do grona najwybitniejszych polskich znawców historii Czech i Słowacji, w którego dorobku znajduje się kilka uznanych, poważnych opracowań poświęconych historii komunizmu na Słowacji (słowacki historyk Juraj Marušiak o pracach G. Gąsiora napisał, że „,môžeme iba ľutovať, že neboli napísané na Slovensku”). Jego zainteresowania badawcze obejmują także historię relacji polsko-czechosłowackich oraz dzieje Śląska Cieszyńskiego. W tym zakresie dr G. Gąsior zdobył sobie uznanie zwłaszcza jako autor monograficznych, opartych na metodzie oral history wydawnictw Kwartalnika „Karta” poświęconych XX-wiecznym dziejom polsko-czechosłowackiego konfliktu o Śląsk Cieszyński.

K. Szelong

 

 

Dzięki pracy Grzegorza Gąsiora możliwość sięgnięcia po dokumenty ilustrujące kierunki działalności SMOL w kwestiach związanych ze stosunkami narodowościowymi pozwoli na znakomite wzbogacenie stanu badań i ułatwi uwzględnienie w refleksji historycznej ocen sytuacji narodowościowej dokonywanych przez elity czeskie, szczegółowych celów działalności organizacji i analizę metod, po jakie najczęściej sięgano realizując założone cele. Edycja źródłowa znakomicie ułatwi, choć nie zastąpi badań nad kwestiami narodowościowymi jako istotnym obszarem działalności SMOL, zapewne nie zakończy też polemik historyków w sposób zróżnicowany oceniających Matice osvěty lidové – jako forpocztę czechizacji bądź obronę przed polonizacją. Publikacja tych ważnych źródeł oznacza jednak, że w środowisku historyków nie będzie możliwe ignorowanie płynącej z nich wiedzy o realiach, w jakich były tworzone i upaństwawiane szkoły, rekrutacji uczniów do czeskich szkół, związkach między identyfikacją narodową a możliwością zdobycia czy też utrzymania pracy. […] Z pewnością dyskurs związany z interpretacją źródeł będzie trwał, ale dostępność dokumentów wytworzonych przez SMOL ułatwi rzeczową wymianę poglądów i pozwoli na powstanie opracowań zbliżających ich odbiorców do obiektywnej prawdy.

[…]

Godne podniesienia, poza doborem interesujących dokumentów, jest staranne ich opracowanie, konsekwencja z jaką Wydawca starał się przekazać czytelnikowi specyfikę dokumentów, niekiedy swoiste cechy języka, przy ogólnym dostosowaniu się do zasad instrukcji wydawniczej. Czytelne są informacje o cechach dokumentów archiwalnych i druków. Pomocny dla początkujących badaczy i miłośników historii będzie też obszerny wykaz wykorzystanych źródeł i opracowań, głównie najnowszych, choć nie pomijający istotnych pozycji już „leciwych”. Praca zaopatrzona jest w wykaz publikowanych dokumentów oraz indeksy osobowy i geograficzny. Dla polskiego czytelnika bardzo pomocne będzie obszerne podsumowanie zamieszczone w pracy w języku polskim.

Dr hab. Joanna Januszewska-Jurkiewicz,
Fragment recenzji wydawniczej