14 stycznia 2024 r. minęła 210 rocznica śmierci ks. Leopolda Jana Szersznika, jednej z najwybitniejszych postaci w dziejach Cieszyna. Jego aktywność odcisnęła trwały ślad w historii miasta, do czasów współczesnych rzutując na jego kierunki rozwojowe, a pozostawiony przezeń dorobek stanowi niezwykle istotny, a ze względu na swoją specyfikę zarazem wyjątkowy składnik regionalnego dziedzictwa kultury.
Dziedzictwo
Mowa tu przede wszystkim o księgozbiorze ks. Szersznika, który – w przeciwieństwie do jego zbiorów muzealnych, w XX w. rozproszonych – przetrwał do naszych czasów w całości wraz oryginalnym wyposażeniem, obejmującym wykonane na zamówienie ks. Szersznika okazałe dębowe regały, a także pełną dokumentacją. Biblioteka, oddana przez jej twórcę do użytku lokalnej społeczności w 1801 r., stała się pierwszą tego typu publiczną placówką na całym historycznym obszarze Górnego Śląska, przez ponad dwa wieki nieprzerwanie służąc wszystkim zainteresowanym, najpierw jako samodzielna instytucja, następnie pozostając w strukturach kilku instytucji nadrzędnych, by w 1994 r. stać się trzonem zabytkowych zbiorów bibliotecznych Książnicy Cieszyńskiej.
Przejmując przed trzydziestu laty opiekę nad księgozbiorem ks. Leopolda Jana Szersznika, pracownicy Książnicy mieli pełną świadomość znaczenia owej kolekcji, jej wyjątkowej rangi i nadzwyczajnej wartości, o której decyduje nie tylko obecność wielu rzadkich, cennych, a niekiedy unikalnych w skali europejskiej druków i rękopisów, ale nade wszystko fakt, iż kolekcja ta, obejmująca książki, które od średniowiecza aż po wiek XX pozostawały w obiegu na Śląsku Cieszyńskim, kształtując jego ideowe i kulturowe oblicze, dzisiaj stanowi rodzaj skarbca, w którym zamknięty jest kod umożliwiający poznanie genezy kulturowej tożsamości naszego regionu. Z tego też względu od samego początku istnienia Książnicy biblioteka ks. Leopolda Jana Szersznika znalazła się w centrum wszystkich sfer jej aktywności.
Ochrona i konserwacja
Kluczowe znaczenie miało oczywiście zapewnienie zabytkowym zbiorom należytej ochrony, ich zabezpieczenie i konserwacja. W tym zakresie zauważalny postęp udało się osiągnąć już w latach dziewięćdziesiątych, gdy cieszyńskie zbiory znajdowały się w najtrudniejszej sytuacji, rozproszone aż w pięciu lokalach zastępczych, z których żaden nie był dostosowany do przechowywania zabytkowych kolekcji bibliotecznych. Co więcej, w wyniku wycieku wody z kaloryferów, do którego doszło w 1987 r. podczas wyprowadzania zabytkowych zbiorów, wówczas jeszcze należących do Biblioteki Śląskiej, z ich dotychczasowej siedziby w cieszyńskim Muzeum, zalaniu lub zawilgoceniu uległo ok. 1000 starych druków i rękopisów. Utworzona w 1994 r. Książnica stanęła więc wobec konieczności powstrzymania procesu destrukcji całego przechowywanego w nieodpowiednich warunkach zasobu, a zarazem przeprowadzania kompleksowej konserwacji pojedynczych obiektów. Odpowiedzią na to wyzwanie stał się uruchomiony wówczas długofalowy program ochrony i konserwacji zabytkowych zbiorów, którego wdrożeniem zajęła się utworzona w Książnicy pracownia konserwatorska, pierwsza tego typu placówka na obszarze Górnego Śląska.
Od początku jej istnienia uwaga konserwatorów skupiona była w głównej mierze na bibliotece ks. Szersznika. Zdecydowała o tym nie tylko wartość owej kolekcji, ale przede wszystkim rozmiar szkód spowodowanych wyciekiem, który nastąpił w 1987 r. w dawnej stajni pałacu Laryszów, gdzie Szersznikowska biblioteka przechowywana była od lat trzydziestych XX w. i którego skutkami została też w największym stopniu dotknięta. Przede wszystkim w tymczasowej siedzibie, do której zbiór ten trafił na początku lat dziewięćdziesiątych, starano się stworzyć i utrzymać optymalne warunki klimatyczne, uruchamiając w poszczególnych jego pomieszczeniach przenośne urządzenia osuszające lub nawilżające. Równolegle przystąpiono do dezynfekcji zbiorów, co stało się możliwe dzięki komorze próżniowej zakupionej ze środków uzyskanych przez Książnicę z Fundacji Nauki Polskiej. Zabytkowe druki i rękopisy przy okazji czyszczono i zaopatrywano w obwoluty z kartonu bezkwasowego, zabezpieczające je przed uszkodzeniami fizycznymi. Równocześnie, zarówno w pracowni własnej Książnicy, jak i w ramach zleceń zewnętrznych powierzanych specjalistycznym placówkom, najcenniejsze i najbardziej zniszczone druki i rękopisy poddawano kompleksowej konserwacji. Pozwoliło to na przywrócenie stanu zachowania zabytkowej biblioteki do akceptowalnego poziomu, zanim jeszcze w 2001 r. została ona przeniesiona do docelowej lokalizacji w stałej siedzibie Książnicy Cieszyńskiej przy ul. Menniczej, gdzie wreszcie, po wielu latach zaniedbań, znalazła – podobnie jak wszystkie pozostałe zbiory Książnicy Cieszyńskiej – optymalne warunki przechowywania w klimatyzowanym magazynie, chronionym nowoczesnymi instalacjami alarmowymi i systemem gaśniczym.
Tuż przed przeprowadzką konserwacją objęte zostały także zabytkowe, pochodzące z 1801 r., dębowe regały, które – po odzyskaniu dawnego blasku – wraz z całym księgozbiorem umieszczone zostały w samym sercu nowej siedziby Książnicy Cieszyńskiej. Szersznikowska biblioteka ulokowana została na jej parterze, w bezpośrednim sąsiedztwie hallu, w specjalnie w tym celu zaprojektowanym, przeszklonym i otoczonym antresolą magazynie, pozwalającym publiczności uzyskać wgląd do wnętrza biblioteki. Projekt tegoż pomieszczenia w bezpośredni sposób nawiązywał do rotundowej sali, dawnej stajni pałacu Laryszów, w której biblioteka ta była przechowywana od początku lat trzydziestych XX w., tworząc tam – jak określiła to Alodia Kawecka-Gryczowa – „jedno z ładniejszych wnętrz bibliotecznych w Polsce”. Po przeprowadzce do nowego budynku układ ten odtworzono niejako w zwierciadlanym odbiciu, a księgozbiór ks. Szersznika stał się – nie tylko symbolicznie – centrum całego zachowanego w Książnicy Cieszyńskiej bibliotecznego mikrokosmosu, ogniskującym uwagę odwiedzających siedzibę biblioteki gości. Opatrzony szyldem z historyczną nazwą „Bibliotheca Scherschnickiana”, tworzy bowiem unikalny w polskich warunkach rodzaj ekspozycji, ukazującej utrzymaną w oryginalnym kształcie oświeceniową bibliotekę, zachowującą dawną tematyczną i topograficzną strukturę, ściśle związaną z porządkiem historycznych regałów, z których każdy stanowi odrębny dział księgozbioru.
Opracowanie i włączenie do obiegu naukowego
Nie mniej istotne od zapewnienia Szersznikowskiej kolekcji bibliotecznej bezpiecznych warunków przetrwania są dla Książnicy Cieszyńskiej starania zmierzające do włączenia jej zbiorów do jak najszerszego obiegu naukowego. Urzeczywistniając ów zamysł, Książnica Cieszyńska już w 1996 r. zrealizowała finansowany ze środków Open Society Institute polsko-czesko-niemiecki program badawczy, w ramach którego zaproszeni specjaliści poddali kwerendom zachowane w Cieszynie zabytkowe zbiory biblioteczne, oceniając ich wartość historyczną oraz przydatność naukową. Wyniki swoich badań zaprezentowali podczas zorganizowanej jesienią tegoż roku międzynarodowej konferencji naukowej, której pokłosie ukazało się w postaci publikacji zatytułowanej „Historyczne księgozbiory Cieszyna na tle śląskim. Rola kulturowa i przedmiot badań” (red. R. Gładkiewicz, Cieszyn 1997). Jak można się było spodziewać, uwagę bibliologów i historyków w pierwszym rzędzie przyciągnął księgozbiór ks. Szersznika, który poddany został przez nich szczególnie uważnej eksploracji, na podstawie której sformułowany został następnie m.in. postulat ogłoszenia drukiem katalogów owej kolekcji. Wniosek ten dość rychło doczekał się urzeczywistnienia, bowiem już w latach 1997-2000 w wyniku współpracy Książnicy Cieszyńskiej z Biblioteką Jagiellońską oraz Centrum Badań Śląskoznawczych Uniwersytetu Wrocławskiego opracowany został katalog najstarszych manuskryptów z biblioteki Szersznika, który drukiem ukazał się w 2003 r. pt. „Katalog średniowiecznych rękopisów Książnicy Cieszyńskiej” (oprac. M. Zwiercan, Wrocław 2003), a rok później w ramach tego samego projektu opublikowana została edycja historycznego repertorium kodeksów rękopiśmiennych z tejże biblioteki autorstwa Albina Heinricha pt. „Repertorium codicum manuscriptorum in caesareo-regio Bibliotheca Scherschnickiana Teschinii” (wyd. U. Wieczorek, wprowadzenie K. Szelong, red. R. Gładkiewicz, Wrocław 2004).
W czasie, gdy obie publikacje przygotowywane były do druku, w Książnicy zainicjowany został długofalowy program digitalizacji zbiorów, w którego pilotażowej fazie ucyfrowiono papierową dokumentację katalogową Książnicy, w tym również księgozbioru ks. Szersznika. W latach 2003-2004 badacze zainteresowani eksploracją Szesznikowskiej kolekcji otrzymali więc nie tylko wydane drukiem katalogi należących do niej rękopisów, ale także dostępne online wirtualną wersję jego dokumentacji manualnej, katalogu kartkowego druków oraz inwentarzy rękopisów. Prawdziwy przełom przyniosła jednak dopiero realizacja projektu „Ochrona i konserwacja cieszyńskiego dziedzictwa piśmienniczego”, w ramach którego w latach 2007-2010 przygotowany został komputerowy katalog wszystkich znajdujących się w Książnicy Cieszyńskiej, a nieopracowanych dotąd starych druków, a przypadku biblioteki Szersznika – także wchodzących w jej skład druków XIX- i XX-wiecznych oraz rękopisów. Opisy katalogowe druków wykonali – w ramach stosownego zlecenia – bibliotekarze Biblioteki Kórnickiej, a rękopisów – Janusz Spyra. Opracowane w ramach projektu katalogi w 2010 r. udostępnione zostały online i odtąd wszyscy badacze zainteresowani zawartością biblioteki Szersznika zyskali wygodne, dostępne o każdej porze i w każdym miejscu narzędzie kwerend.
Co więcej, w ramach tego samego projektu całość należącej do biblioteki Szersznika kolekcji rękopisów została zdigitalizowana, a kopie wchodzących w jej skład manuskryptów Książnica Cieszyńska udostępniła online za pośrednictwem Śląskiej Biblioteki Cyfrowej. W ten sposób dostęp do najcenniejszej części zbiorów Szersznika został otwarty dla wszystkich badaczy, niezależnie od miejsca, w którym żyją i pracują. Wkrótce też do Książnicy Cieszyńskiej zaczęły napływać sygnały, iż zbiory te faktycznie są przeszukiwane, a w obiegu naukowym pojawiły się publikacje, także zagraniczne, odnoszące się do poszczególnych zachowanych w bibliotece rękopisów czy druków.
Prace badawcze, edukacyjne i popularyzacyjne
Prace nad biografią ks. Szersznika, jego dorobkiem, a przede wszystkim pozostawionym przez niego dziedzictwem podjęte zostały także w samej Książnicy. Już w 1997 r., w 250 rocznicę urodzin ks. Leopolda Jana Szersznika, z inicjatywy Książnicy odbyła się w Cieszynie międzynarodowa konferencja naukowa, która – jak zostało to później ocenione – przyniosła znaczny postęp w badaniach nad jego życiem i działalnością. W jej wyniku w pełni rozpoznane zostały polskie i czeskie zasoby źródłowe zawierające materiały związane z biografią i aktywnością cieszyńskiego uczonego (m.in. ujawniono, iż w bibliotece Narodního muzeum w Pradze nadal znajduje się co najmniej kilkadziesiąt starych druków pochodzących z Szersznikowskiego księgozbioru, niezwróconych Polsce w ramach przebiegającej w 1962 r. rewindykacji), dokonano pogłębionych analiz poszczególnych form jego aktywności, ujawniając przy tym wiele nieznanych dotąd faktów oraz – co nie mniej ważne – odniesiono dorobek i działalność ks. Szersznika do zjawisk charakterystycznych dla epoki, w której żył i pracował. Wszystko to pozwoliło w trakcie kończącej konferencję dyskusji dokonać rzetelnej oceny dokonań cieszyńskiego uczonego nie tylko w ich regionalnym, ale także uniwersalnym wymiarze, a także wskazać na istniejące jeszcze w tym zakresie potrzeby badawcze, tak w ich faktograficznym, jak i metodologicznym aspekcie. Wygłoszone podczas konferencji referaty staraniem Książnicy ukazały się drukiem w postaci publikacji pt. „Ks. Leopold Jan Szersznika znany i nieznany” w redakcyjnym opracowaniu Hanny Łaskarzewskiej i Anežki Bad’urovéj (Cieszyn 1998).
W następnych latach pojawiło się szereg nowych publikacji poświęconych życiu i działalności ks. Szersznika, przede wszystkim zaś jego zbiorom. Wiele z nich wyszło spod piór pracowników Książnicy Cieszyńskiej, którzy w ciągu minionych trzech dekad przedstawiali twórcę swojego najcenniejszego księgozbioru na różnych płaszczyznach i różnorakiej formie, poczynając od opracowań ściśle naukowych, przez ogłaszane drukiem lub w Internecie teksty popularnonaukowe i edukacyjne, aż do wystąpień podczas konferencji, lekcji bibliotecznych i prelekcji, szczególnie odbywających się w ramach cyklu „Cymelia i osobliwości ze zbiorów Książnicy Cieszyńskiej”. Postaci ks. Leopolda Jana Szersznika i jego bibliotece Książnica poświęciła także kilka zorganizowanych w swojej galerii wystaw.
Przełomowe znaczenie dla badań nad biografią i dziełem cieszyńskiego jezuity przypisywać należy jednak ponad sześciusetstronicowemu wydawnictwu źródłowemu, które – w ramach wydawanej przez Książnicę serii „Bibliotheca Tessinensis” – opracował Janusz Spyra. Tom ów, ogłoszony drukiem w 2014 r. i zatytułowany „Malo invidiam quam misericordiam. Wybór pism i dokumentów dotyczących Leopolda Jana Szersznika”, zawiera edycję 87, w zdecydowanej większości niepublikowanych dotąd źródeł historycznych, stanowiących podstawę wszelkich badań odnoszących się do życia i pracy ks. Szersznika, w tym przede wszystkim korespondencję prywatną i urzędową, pochodzące spod jego pióra opracowania naukowe, materiały autobiograficzne oraz notatki związane ze wszystkimi sferami aktywności cieszyńskiego jezuity.
Kontynuacja
W samej zaś serii „Bibliotheca Tessinensis”, uruchomionej przez Książnicę Cieszyńską we współpracy z Ośrodkiem Dokumentacyjnym Kongresu Polaków w Republice Czeskiej, widzieć należy nie tylko instrument upowszechniania nieznanych lub trudno dostępnych źródeł historycznych odnoszących się do przeszłości Śląska Cieszyńskiego, ale także świadomą próbę urzeczywistnienia zamysłów samego ks. Szersznika. To on bowiem pod nazwą „Bibliotheca Tessinensis” planował wydawać odnoszące się do regionu materiały bio- i bibliograficzne. Zamysłu tego nie udało mu się nigdy zrealizować, ale jego projekt nie został zapomniany i wdrożenia doczekał się w postaci cieszącej się rosnącym prestiżem wydawniczej serii źródłowej Książnicy Cieszyńskiej. Nie ma więc chyba potrzeby wyjaśniać, dlaczego spośród opublikowanych do tej pory dziewięciu tomów (w 13 woluminach) serii „Bibliotheca Tessinensis” aż dwa zawierają źródła związane z samym Szersznikiem. O tomie zatytułowanym „Malo invidiam…” była już mowa, przypomnieć zatem należy wydaną już w 2004 r. i otwierającą całą serię edycję pt. „Materiały genealogiczno-heraldyczne do dziejów szlachty księstwa cieszyńskiego”, obejmującą źródła tekstowe i ikonograficzne zebrane przez ks. Leopolda Jana Szersznika, a do druku przygotowane przez Wacława Gojniczka. Zgromadzone przez ks. Szersznika źródła, tym razem odnoszące się do kwestii wyznaniowych, wykorzystane zostaną również w przygotowywanych aktualnie kolejnych trzech tomach serii (w sześciu woluminach), które ukażą się drukiem w latach 2025-2027.
W sposób bezpośredni do prac ks. Szersznika, a ściślej do ogłoszonego przezeń drukiem w 1810 r., na 1000-letnią rocznicę legendarnego założenia Cieszyna, „Leksykonu pisarzy i artystów Księstwa Cieszyńskiego” („Nachrichten von Schriftstellern und Künstlern aus dem Teschner Fürstenthum”) nawiązuje także kolejny realizowany przez Książnicę projekt, a mianowicie udostępniony online w 2005 r. i odtąd stale poszerzany „Elektroniczny słownik biograficzny Śląska Cieszyńskiego”. Słownik ten, opracowany w formie pełnotekstowej bazy danych zawierającej biogramy osób, które w sposób zauważalny zaznaczyły swoją obecność w historii lub współczesności regionu, stanowi pierwszą tego rodzaju bazę danych w dorobku cieszyńskiej biografistyki. Rok później współpracująca z Książnicą Cieszyńską Biblioteka Regionalna w Karwinie przygotowała jego edycję w języku czeskim („Elektronický biografický slovník Těšínského Slezska“ ), udostępniając ją za pośrednictwem Internetu i publikując w postaci CD-ROM-u. Zawartość „Słownika”, obejmującego obecnie już blisko 10 000 rekordów, przeszukiwać można według różnorakich kryteriów, tworząc zestawienia, zależne wyłącznie od potrzeb prowadzącego kwerendę, przy czym informacje uzyskiwane tą drogą odnosić się mogą nie tylko do problematyki biograficznej, ale – pośrednio – również do wszelkich aspektów dziejów i współczesnego życia regionu, a więc w perspektywie zgodnej z intencjami ks. Szersznika, który we wprowadzeniu do „Nachrichten von Schriftstellern….” napisał: “Cieszyn i ów mały kraj, którego jest stolicą, godny jest polecenia nie tyle z powodu swojego wieku, ale może bardziej z powodu ludzi, którzy w dziedzinie uczoności położyli zasługi dla ludzkości”.
Upamiętnienie
Zabiegając o zapewnienie trwałości pozostawionemu przez ks. Leopolda Jana Szersznika dziedzictwu, a zarazem o stworzenie warunków pozwalających na wyciąganie zeń pożytków dla nauki i kultury, Książnica nie zaniedbała także działań zmierzających do upamiętnienia cieszyńskiego jezuity w sposób tradycyjny, w kamieniu i spiżu. Już w 1997 r., w trakcie „Dni Szersznikowskich” zorganizowanych z jej inicjatywy z okazji 250 rocznicy urodzin ks. Szersznika, na fasadzie kamienicy stającej w miejscu budynku, w którym ks. Leopold przyszedł na świat, odsłonięta została zaprojektowana przez Jerzego Hermę tablica upamiętniająca cieszyńskiego jezuitę, opatrzona inskrypcją, której treść sformułowana została w Książnicy.
Miała to być jednak tylko zapowiedź właściwego upamiętnienia postaci ks. Leopolda Jana Szersznika. Jak bowiem w okolicznościowym artykule zamieszczonym na łamach „Głosu Ziemi Cieszyńskiej” 7 marca 1997 r. napisał dyrektor Książnicy: „W 250 rocznicę urodzin księdza Leopolda J. Szersznika brakuje zatem miejsca, gdzie można by złożyć kwiaty, czy zapalić świecę… Pozostaje tylko żywić nadzieję, że obchodzony w tym roku Jubileusz stanie się okazją, aby tę nie przynoszącą Cieszynowi chluby sytuację zmienić. Być może wśród tylu zdobiących nasze miasto pomników i tablic pamiątkowych zdołamy znaleźć godne miejsce także dla monumentu poświęconego pamięci Leopolda J. Szersznika”. Zamysł ten, publicznie wyartykułowany bodaj po raz pierwszy od czasu, gdy po śmierci cieszyńskiego jezuity jego przyjaciele podjęli próbę wzniesienia poświęconego mu pomnika, doczekał się realizacji po upływie ośmiu lat, w 2006 r., kiedy to w cieszyńskim Parku Pokoju uroczyście odsłonięty został okazały monument, zaprojektowany przez Urszulę Górnicką-Hermę oraz Tomasza Hermę, wyobrażający postać ks. Leopolda Jana Szersznika uchwyconego w ruchu, z naręczem książek. Obiekt ów powstał staraniem Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Ks. Leopolda Jana Szersznika, powołanego z inicjatywy Książnicy Cieszyńskiej, w którego składzie przez cały okres funkcjonowania Komitetu czynni pozostawali jej przedstawiciele.
W tym czasie w hallu świeżo oddanej do użytku siedziby Książnicy Cieszyńskiej można już było podziwiać jeszcze jedną tablicę poświęconą ks. Szersznikowi. Została ona wykonana z piaskowca, również według projektu Urszuli Górnickiej-Hermy oraz Tomasza Hermy, a wyryto na niej łacińską inskrypcję, kilka lat wcześniej odkrytą w notatkach Szersznika. Jak wynikało pozostawionej przezeń uwagi, tablicę takiej właśnie treści zamierzał on umieścić w swojej bibliotece. Zajęty bieżącymi sprawami, nigdy tego nie uczynił, w dwustolecie oddania jego biblioteki do użytku publicznego, w hołdzie dla jej twórcy, tablicę – z zaprojektowaną przez samego Szersznika inskrypcją – wmurowała więc Książnica Cieszyńska. Treść inskrypcji brzmi: „LEOPOLDUS JOANNES SCHERSCHNIK REGII GYMNASII ET CSELESTIANI CONTUBERNII PRAEFECTUS HANC BIBLIOTHECAM PUBLICO TESCHINENSII URBIS USUI EREXIT ET DOTAVIT MDCCCI” (Leopold Jan Szersznik, przełożony Królewskiego Gimnazjum i Konwiktu Celesty, bibliotekę tę założył i do użytku publicznego miastu Cieszynowi ofiarował w 1801 r.), a tablicę zdobi odlew z brązu przedstawiający ekslibris twórcy biblioteki oraz relief z wizerunkami muz patronujących jego pracom.
W siedzibie Książnicy Cieszyńskiej znaleźć się miał jeszcze jeden przestrzenny artefakt bezpośrednio związany z księdzem Szersznikiem, a mianowicie portal zdobiący wejście do kamienicy, w której 3 marca 1747 r. przyszedł na świat cieszyński uczony. Portal ów, zwieńczony wizerunkiem wilka, nawiązującym do nazwiska proboszcza Samuela Wolfa z Brzeziny, dla którego obiekt ten został niegdyś zbudowany, i wyposażony w motto „Malo invidiam, quam misericordiam”, po wyburzeniu pierwotnej zabudowy i wzniesieniu na jej miejscu nowego gmachu wmurowany został przy wyjściu prowadzącym na jego wewnętrzny, studzienny dziedziniec, przed ćwierćwieczem wykorzystywany do składowania kubłów na śmieci, gdzie pozostawał niewidoczny dla przechodniów, zaniedbany, mocno naznaczony przez gołębie i narażony na niszczący wpływ warunków atmosferycznych. Ze względu na pochodzenie portalu, zdobiące go płaskorzeźbę wilka oraz inskrypcję, których graficzne kopie umieścił ks. Szersznik w swoim znanym powszechnie ekslibrisie, na początku lat dwutysięcznych podjęto starania mające na celu przemieszczenie portalu do hallu Książnicy Cieszyńskiej i posadowienie go w sąsiedztwie Szersznikowskiej biblioteki (miał przy użyciu metalowych szprosów zostać niejako zawieszony w przestrzeni hallu). Mimo iż organizacyjne i finansowe przygotowania zmierzające do realizacji owego celu były już w znacznym stopniu zaawansowane, biurokratyczny opór, powodowany niezgodą na wyprowadzenie portalu z – rzekomo – pierwotnej lokalizacji, uniemożliwił ostatecznie jego urzeczywistnienie…
Mimo tego niepowodzenia, inspirowany portalem ekslibris ks. Szersznika powszechnie już kojarzony jest z Książnicą Cieszyńską. Wykorzystany został bowiem jako motyw graficzny w zaprojektowanym w 1994 r. przez Wiesława Łysakowskiego i używanym po dziś dzień logotypie Książnicy, od lat zdobiącym także wejście główne do jej siedziby w postaci brązowego odlewu wykonanego według projektu Urszuli Górnickiej-Hermy.
Potrzeby
Zrealizowane w ciągu minionych dekad działania nie wyczerpują oczywiście katalogu potrzeb związanych z opracowaniem zasobów biblioteki ks. Szersznika, studiami nad jej dziejami, zawartością i rolą, jaką w przeszłości odegrała, a także upowszechnianiem wiedzy na temat uczonego jezuity i pozostawionego przezeń dorobku.
W pierwszym rzędzie konieczne wydaje się rozpoznanie i wprowadzenie do obiegu naukowego historycznej dokumentacji związanej z przeszłością biblioteki, a obecnie przechowywanej częściowo w samej Książnicy, a częściowo w Morawskim Archiwum Ziemskim w Brnie, dokąd aż do 1918 r. drogą służbową trafiały sporządzane w Cieszynie plany, sprawozdania, protokoły zdawczo-odbiorcze odnoszące się do Szersznikowskich zbiorów itp. Pierwszy krok w tym kierunku został już uczyniony. Przechowywana w Książnicy Cieszyńskiej część historycznej dokumentacji biblioteki Szersznika, która z niewiadomych względów po wojnie włączona została w skład rękopiśmiennej kolekcji Archiwaliów Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, jest aktualnie wraz z całą kolekcją poddawana digitalizacji i udostępniana online. W tej sytuacji należałoby sobie życzyć, aby w podobny sposób udostępnione zostało archiwum Szesznikowskiej Fundacji zachowane w Brnie. Z czasem oba te zasoby stać się powinny podstawą przygotowania edycji źródłowej, obejmującej kluczowe materiały do dziejów biblioteki i muzeum ks. Leopolda Jana Szersznika.
Równolegle kontynuowane powinny być prace nad zawartością pozostawionych przez ks. Szersznika zbiorów bibliotecznych. Należy rozszerzyć opisy katalogowe poszczególnych wchodzących w ich skład obiektów, przy czym absolutnie fundamentalne znaczenie ma realizacja – podjętych już przez jedną z pracownic Książnicy – systematycznych badań proweniencyjnych, służących rozpoznaniu, jakimi drogami zebrane przez Szersznika druki i rękopisy trafiały na Śląsk Cieszyński, a następnie w czyich – kolejno – rękach się znajdowały, zanim stały się własnością cieszyńskiego jezuity. Tylko bowiem poprzez badania nad obiegiem zebranych przez niego książek możliwe będzie ustalenie zakresu ich percepcji i rzeczywistego wpływu na kulturę regionu, nie wspominając już o znaczeniu tego rodzaju dokumentacji w rozwoju badań nad dziejami obiegu książki w wymiarze uniwersalnym.
Z czasem działania te stworzyć powinny warunki do podjęcia prac nad monografią biblioteki ks. Leopolda Jana Szersznika, na którą ta wyjątkowa w Polsce kolekcja bez wątpienia zasługuje i od dawna już oczekuje. Podobnie zresztą jak na nowe obszerne opracowanie biograficzne czeka ciągle postać samego ks. Leopolda Jana Szersznika, o którym 1998 r. we wprowadzeniu do wydanego wtedy przez Książnicę pokonferencyjnego tomu prof. Barbara Bieńkowska, ówczesna prezes Polskiego Towarzystwa Bibliologicznego i niekwestionowany autorytet w dziejach polskiego księgoznawstwa napisała: „siłą swej wiedzy, talentu, pracy i miłości do rodzinnego miasta zbudował jego pozycję jako ośrodka kulturalnego o znaczeniu przekraczającym granice regionu”.
Krzysztof Szelong
