W piątek 29 czerwca 2018 r. o godz. 17.00 Książnica Cieszyńska zaprasza na kolejne spotkanie z cyklu „Cymelia i osobliwości w zbiorach Książnicy Cieszyńskiej”. Tym razem zostanie ono poświęcone najstarszym czasopismom ewangelickim, jakie ukazywały się na Śląsku Cieszyńskim, a stosowną prezentację przedstawi Rafał Cholewa.
założony przez ks. Jerzego Heczkę, pastora z Ligotki Kameralnej
Zniesienie ucisku religijnego, jak również ożywienie narodowe wraz z towarzyszącym mu ogólnym postępem na polu kultury i oświaty przyczyniły się w drugiej połowie XIX w. do zwiększenia aktywności społeczności ewangelickiej Śląska Cieszyńskiego, co z kolei znalazło swoje widoczne odzwierciedlenie w wydawanej przez nią prasie.
W 1862 roku zaczął ukazywać się „Rocznik Ewangelicki poświęcony sprawom kościoła i szkoły” – pierwsze polskie periodyczne wydawnictwo ewangelickie, które inaugurowało nowy okres w działalności czasopiśmienniczej ewangelików.
W historii ewangelickiej prasy szczególnie ważnym wydarzeniem było założenie przez ks. Leopolda Otto „Zwiastuna Ewangelicznego”, który – po przeniesieniu z Warszawy do Cieszyna – stał się pierwszym czasopismem ewangelicko-augsburskim wydawanym na Śląsku Cieszyńskim. W 7 numerze „Gwiazdki Cieszyńskiej” z 1867 roku ów znaczący fakt skomentowany został w ten oto sposób: Ewangielicy polscy na Śląsku! macie oto wyborne pismo, wyłącznie dla waszych potrzeb religijnych przeznaczone. Kiedy przy innych okolicznościach wyrzekaliście, albo też i wymawialiście się, że nie macie czasopisma, któreby szczególnie wiarę ewangelicką pielęgnowało, otóż dostajecie takowe ku zadowolnieniu waszemu. Spodziewamy się, że «Zwiastun Ewangeliczny» znajdzie się w każdym ewangielickim domu, i ożywiać będzie ochotę do czytania. Miesięcznik ten ukazywał się w Cieszynie w latach 1866-1875 i propagował ideę „polskiego ewangelicyzmu”, za sprawą czego (obok ponadwyznaniowej „Gwiazdki Cieszyńskiej) w największym stopniu przyczynił się do narodowego przebudzenia ewangelików na Śląsku Cieszyńskim. Idee „polskiego ewangelicyzmu” były kontynuowane przez pastora z Nawsia, ks. Franciszka Michejdę w wydawanych przez niego czasopismach „Ewangielik” i „Przyjaciel Ludu”.
W roku 1876 zaczął wychodzić w Cieszynie „Nowy Czas”, czasopismo założone przez ks. dr Teodora Haase, pastora z Bielska oraz morawsko-śląskiego superintedenta Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego. Periodyk ten miał na celu przeciwdziałanie procesowi ogólnego przebudzenia polskiej świadomości narodowej, w związku z czym, choć wydawany był w języku polskim, przenikał go duch niemiecki, ślązakowski. Jego adresatem była w pierwszym rzędzie społeczność ewangelicka Śląska Cieszyńskiego o orientacji proniemieckiej, wśród której osłabiać miał świadomość charakterystyczną dla polskiego ruchu narodowego.
Dwa antagonistyczne czasopisma – „Nowy Czas” ks. Haasego i „Przyjaciel Ludu” ks. Michejdy – przez cały okres swego ukazywania się ostro rywalizowały o wpływy pośród śląskich ewangelików.
Druga połowa XIX wieku to okres, kiedy nasilił się na Śląsku Cieszyńskim konflikt na tle narodowościowym między ewangelikami polskiego i niemieckiego pochodzenia. Zbór cieszyński i sąsiednie zdominowane były przez Polaków, natomiast zbór bielski przez Niemców. Podział wśród śląskich ewangelików odzwierciedlał się szczególnie silnie w wydawanej prasie i zażartych polemikach toczonych na jej łamach.
Rafał Cholewa
