Wystawa „Czucie i wiara”. Literatura okresu romantyzmu w zbiorach Książnicy Cieszyńskiej

W piątek, 2 września 2022 r. o godz. 14.00, w galerii Książnicy Cieszyńskiej otwarta zostanie wystawa „Czucie i wiara”. Literatura okresu romantyzmu w zbiorach Książnicy Cieszyńskiej. Ekspozycja zorganizowana w związku z przypadającą w bieżącym roku dwusetną rocznicą pierwszego wydania „Ballad i romansów” Adama Mickiewicza oraz ogłoszeniem roku 2022 Rokiem Polskiego Romantyzmu ma na celu przedstawienie najważniejszych dzieł literackich tego okresu.

W początkowej części ekspozycji zaprezentowany został wybór najbardziej reprezentatywnych dzieł czołowych twórców romantyzmu europejskiego. Nie brak wśród nich przedstawiciela wczesnego romantyzmu Jeana Jacquesa Rousseau (1712-1778) i jego powieści Nowa Heloiza, w której autor poddał gruntownej krytyce kulturę i filozofię oświecenia, zapoczątkowując w literaturze europejskiej nurt zwany sentymentalizmem. Preromantyzm niemiecki reprezentuje Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832) i jego najsłynniejszy utwór Cierpienia młodego Wertera,  należący do kanonu światowej literatury. Goethe stworzył w nim postać tzw. bohatera werterycznego – cierpiącego i nieszczęśliwego, którego całe życie jest wielką porażką i kończy się tragicznie. Niemiecki romantyzm rozwijał się w nawiązaniu do tendencji charakterystycznych dla okresu „burzy i naporu”.  Nazwa tego nurtu wywodzi się od tytułu głośnego dramatu Sturm und Drang Friedricha Maximiliana Klingera, wybór dzieł którego także znalazł się na ekspozycji. Charakterystyczne cechy tego nurtu stanowiły bunt i krytyka stosunków społecznych, a jego najbardziej znanym jego przedstawicielem jest Friedrich Schiller, nazywany „niemieckim Szekspirem”. Na wystawie zaprezentowana została także twórczość jednego z największych niemieckich poetów lirycznych, Friedricha Hölderlina (1770-1843), współtwórcy pierwszego manifestu romantyzmu w Niemczech. Romantyzm angielski reprezentuje wybór dzieł jego najwybitniejszego przedstawiciela George’a Byrona (1788-1824). Z kolei romantyzm francuski, ściśle wiążący się z rewolucją 1789 r., której hasła pokrywały się z ideami pisarzy romantycznych,  reprezentuje m.in. Victor Hugo (1802-1885). Jedno z najbardziej znanych jego dzieł, powieść Nędznicy, prezentowane jest na wystawie w pierwodruku z 1862 r.

Część poświęconą piśmiennictwu polskiemu otwierają nazwiska najważniejszych filozofów tego okresu, których poglądy wywarły ogromny wpływ na rozwój literatury. Należy do nich m.in. Karol Libelt (1807-1875), jeden z twórców polskiej filozofii narodowej – mesjanizmu. Bujnie rozwijającą się w pierwszych dekadach XIX wieku krytykę literacką reprezentuje jeden z najwybitniejszych krytyków okresu romantyzmu Aleksander Tyszyński (1811-1880). Wprowadził on do literatury polskiej termin „szkoła ukraińska”, odnoszący się do tych pisarzy romantycznych, którzy w swoich utworach poruszali wątki nawiązujące do dziejów Ukrainy. Nurt poprzedzający bezpośrednio rozwój romantyzmu – sentymentalizm reprezentuje Maria Wirtemberska (1768-1854) i jej powieść Malwina czyli Domyślność serca, określana przez krytyków jako pierwszy wartościowy polski romans i doskonałe studium psychologiczne. Znacząca część ekspozycji poświęcona została polskiemu wieszczowi Adamowi Mickiewiczowi (1798-1855). Spośród jego wczesnych utworów zaprezentowana została m.in. powieść poetycka Grażyna oraz warszawskie wydanie Ballad i romansów z 1833 r. Obok wydanych drukiem Ksiąg narodu i pielgrzymstwa polskiego na wystawie znalazł się również rękopis tego dzieła Mickiewicza sporządzony przez Pawła Stalmacha (1824-1891), stanowiący jedno z pierwszych świadectw kultu Mickiewicza na Śląsku Cieszyńskim. Wśród licznie reprezentowanych na wystawie egzemplarzy narodowej epopei Pan Tadeusz na uwagę zasługuje egzemplarz jego pierwszej cieszyńskiej edycji z 1906 r., a także tekst dzieła przepisany w czasie II wojny światowej przez nauczyciela z Brennej Henryka Halfara (1907-1986). W części poświęconej Juliuszowi Słowackiemu (1809-1849) warto zwrócić uwagę na pierwsze wydanie poematu dygresyjnego Beniowski. Twórczość Zygmunta Krasińskiego (1812-1859) reprezentują m.in. pierwodruki Przedświtu i Irydiona. Kolejny wybitny, a niedoceniony za życia przedstawiciel romantyzmu to Cyprian Kamil Norwid (1821-1883). Na wystawie zaprezentowano unikalny egzemplarz jedynego zbioru dzieł poety wydanego za jego życia, opublikowany w Lipsku w 1862 r. I jeszcze jeden pisarz romantyczny, jakże różny od pozostałych – Aleksander Fredro (1793-1876), zwany „polskim Molierem”. Na wystawie nie brak jego sztandarowych dzieł, jak Zemsta i Śluby panieńskie. W części prezentującej dorobek autorów tworzących głównie w kraju na szczególną uwagę zasługuje Wincenty Pol (1807-1872) i jego Pieśń o ziemi naszej. Część ekspozycji poświęcona została powieści, która w okresie romantyzmu przeżywała swój rozkwit. Nie brak tu rzecz jasna dzieł najpracowitszego pisarza w literaturze polskiej Józefa Ignacego Kraszewskiego (1812-1887) z jego najsłynniejszym dziełem Stara baśń. Na wystawie zaprezentowano jej pierwodruk z 1876 r.

W kolejnej części wystawy przedstawieni zostali cieszyńscy twórcy okresu romantyzmu, a wśród nich Paul Lamatsch von Warnemünde (1805-1866), autor poematu Die Gründung von Teschen (Założenie Cieszyna) z 1840 r., stanowiącego pierwszą literacką wersję legendy o założeniu miasta Cieszyna przez trzech braci. Ekspozycję zamykają wątki romantyczne w cieszyńskim piśmiennictwie. Znajdziemy wśród nich m.in. mowę wielbiciela literatury romantycznej Franciszka Habury (1843-1921), nauczyciela w polskim gimnazjum w Cieszynie, wygłoszoną w 1902 r. podczas zorganizowanego w tej szkole wieczorku poświęconego Adamowi Mickiewiczowi. Nie brak również afiszy wystawianych w Cieszynie sztuk romantycznych twórców, m.in. Friedricha Schillera.

Te i wiele innych dzieł, a także związanych z nimi ciekawostek zaprezentowanych zostanie już wkrótce w galerii Książnicy Cieszyńskiej. Wystawę będzie można zwiedzać do 26 listopada 2022 r. Kuratorem ekspozycji jest Halina Morawiec.

„Czucie i wiara silniej mówi do mnie niż mędrca szkiełko i oko” – niechaj ten cytat, zaczerpnięty z ballady Romantyczność Mickiewicza, a wykorzystany w tytule wystawy, stanowić będzie motto i myśl przewodnią ekspozycji.