Mija już ponad 200 lat od śmierci Tadeusza Kościuszki – ikony walk o niepodległość Polski i Stanów Zjednoczonych. Charyzmatycznego przywódcę powstania narodowego z 1794 r. stawiano od czasów zaborów za wzór patrioty i ojca ludu dla kolejnych pokoleń Polaków. W charakterystykach jego postaci podkreślano cechy godne prawdziwego bohatera narodowego: skromność, bezinteresowność i dystansowanie się od wszelkich publicznych zaszczytów. Jego podobizny często wieszano w salonach, noszono na broszkach czy pasach, urządzano liczne odczyty na jego cześć, a także wydawano wiele broszur okolicznościowych oraz pocztówek związanych z osobą Tadeusza Kościuszki.
Jedną z takich popularnych publikacji jest książeczka pt. „Tadeuszowi Kościuszce : w rocznicę bitwy pod Maciejowicami”, wydana w Cieszynie w 1906 r., której egzemplarz zachowany w Książnicy nosi znaki proweniencyjne Karola Kiebla, pracownika drukarni Karola Prochaski w Cieszynie (1903-1907), a później (do 1914) drukarni Towarzystwa Domu Narodowego Pawła Mitręgi. Publikacja dostępna jest także w wersji cyfrowej (projekt „Udostępnienie cieszyńskiego dziedzictwa piśmienniczego on-line”): https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/333324/edition/315010/content
Warto przy okazji wspomnieć, że Tadeusz Kościuszko, jakby wbrew swemu pomnikowemu wizerunkowi, był człowiekiem o radykalnych, republikańskich zasadach i wizjonerem wyprzedzającym swoją epokę. Uważał, że suwerenność narodów powinna być ściśle powiązana z wolnością i równością praw i obowiązków wszystkich ludzi: bez względu na kolor skóry czy pochodzenie. Na 50 lat przed zniesieniem niewolnictwa w Stanach Zjednoczonych Kościuszko w testamencie pozostawionym prezydentowi USA – Thomasowi Jeffersonowi – polecił przeznaczyć cały swój amerykański majątek na wyzwolenie i edukację czarnoskórych niewolników. Zobowiązanie to nie zostało przez Jeffersona wykonane.
Upraszam pana Jeffersona, aby w razie, gdybym zmarł bez testamentu, wykupił z mych pieniędzy i wyzwolił tylu Murzynów, by pozostała suma wystarczyła na ich edukację i utrzymanie. To jest, aby każdy z nich poznał z góry obowiązki obywatela w wolnym państwie i wiedział, że musi bronić swej ojczyzny przed wrogami zarówno obcymi, jak i wewnętrznymi, którzy chcieliby zmienić Konstytucję na gorsze, żeby ich potem stopniowo zakuć w niewolę, aby miał dobre i ludzkie serce, wrażliwe na cierpienia drugich.
Tadeusz Kościuszko, Thomas Jefferson, Korespondencja (1798–1817),
Warszawa 1976, s. 146.
Kościuszko był jednoznacznym zwolennikiem zniesienia pańszczyzny, dostrzegającym podobieństwo położenia klasy chłopskiej do sytuacji niewolników w Stanach Zjednoczonych. Twierdził ponadto, że wzbudzić potrzeba miłość kraju w tych, którzy dotąd nie wiedzieli nawet, że ojczyznę mają. Swoim radykalnym poglądom dał wyraz w Uniwersale Połanieckim (1794 r.), na kartach którego przyznał chłopom wolność osobistą, zaś w testamencie pozostawionym krewnym nakazał zniesienie pańszczyzny w przekazywanym im majątku na blisko 50 lat przed zmianą przepisów prawa.
W XIX w. jako jeden z niewielu ówczesnych Polaków był postacią znaną i podziwianą w Europie i Ameryce. Jako bohaterowi walk o wolność, poświęconych zostało mu wiele pomników, nazw ulic, miejscowości czy nawet gór. Jednakże w najbardziej wyjątkowy sposób Tadeusz Kościuszko został uhonorowany w Krakowie, gdzie w latach 1820-1823 Naród Polski usypał na wzgórzu bł. Bronisławy Kopiec jako pomnik, do którego przez cały okres zaborów licznie pielgrzymowali rodacy ze wszystkich ziem polskich, także z terenu Śląska Cieszyńskiego.
Rafał Cholewa