W piątek 5 lutego 2016 r. o godz. 16.00 w sali konferencyjnej Książnicy Cieszyńskiej odbędzie się prezentacja nowego tomu serii „Bibliotheca Tessinensis” zawierającego edycję pochodzącego z lat 1846-1853 dziennika Andrzeja Cinciały (1825-1898), pioniera polskiego ruchu narodowego na Śląsku Cieszyńskim. W prezentacji obszernej, obejmującej dwa woluminy publikacji udział weźmie jej autorka dr Marzena Bogus, autor wprowadzenia językowego prof. Zbigniew Greń oraz redaktor naukowy tomu prof. Janusz Spyra. Swój udział w spotkaniu zapowiedzieli także inni uczestnicy prac nad edycją „Dziennika”. Podczas prezentacji możliwy będzie zakup publikacji po cenie promocyjnej.
„Dziennik” Andrzeja Cinciały stanowi drugą z cyklu trzech edycji, jakie Książnica Cieszyńska zamierza ogłosić w serii „Bibliotheca Tessinensis” w ramach projektu finansowanego ze środków „Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki” Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w Warszawie. Cykl zapoczątkowany został w 2014 r. edycją źródeł dotyczących biografii oraz dorobku ks. Leopolda Jana Szersznika, a zakończy go w 2016 r. publikacja protokołów z posiedzeń plenarnych Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego. Poszczególne tomy, odnoszące się do kluczowych faz rozwojowych w dziejach Śląska Cieszyńskiego od końca XVIII do początku XX w., ilustrować mają zjawiska związane – kolejno – ze schyłkiem okresu nowożytnego i narodzinami nowoczesności, zainicjowaniem procesów narodotwórczych oraz przełomem politycznym w latach 1918-1920, który określił losy tego regionu aż po czasy współczesne.
Pochodzącemu z lat 1846-1853 „Dziennikowi” Andrzeja Cinciały przypadło w tej koncepcji zadanie zobrazowania genezy podziałów narodowych i przekształceń społecznych, jakie od połowy XIX w. były udziałem cieszyńskich Ślązaków. Jakkolwiek bowiem diariusz rejestruje w głównej mierze codzienność autora i pozbawiony jest obszerniejszych, pogłębionych i świadomie wyartykułowanych refleksji dotyczących jego tożsamości, zapatrywań na kwestie narodowe czy społeczne, mając charakter dziennika intymnego, mimowolnie obrazuje zarówno proces formowania się osobowości autora, jak i genezę systemu przekonań i poglądów, właściwych nie tylko jemu samemu, ale także pozostałym członkom kręgów towarzyskich i społecznych, z którymi był podówczas związany. Tym samym „Dziennik” traktowany być może jako swoisty zapis doświadczenia pokoleniowego „cieszyńskich budzicieli”, a zarazem unikalne narzędzie pozwalające współczesnemu czytelnikowi na mikroskopowy niemal ogląd procesu rodzenia się nowoczesnej świadomości narodowej, formowania się nowych grup społecznych, czy dokonujących się wówczas przełomów mentalnych, a więc zjawisk, które determinować miały dzieje Śląska Cieszyńskiego przez niemal całe następne stulecie. Oczywiście nie należy lekceważyć także czysto faktograficznej warstwy prowadzonych w „Dzienniku” notatek. Choć nie zawierają one bowiem informacji, które w radykalnym stopniu korygowałyby ogólną wiedzę na temat wydarzeń, jakie rozgrywały się w okresie, kiedy „Dziennik” był prowadzony, na poziomie szczegółowym, odnoszącym się zwłaszcza do życia codziennego, kwestii obyczajowych, relacji społecznych, towarzyskich, ale i personalnych, przynoszą one niezwykle cenne uzupełnienia. Dotyczy to także języka, który – ujawniając posiadane w tym zakresie kompetencje i właściwości samego Andrzeja Cinciały – stanowić może zarazem cenne źródło do badań filologicznych nad cieszyńską gwarą oraz jakością i specyfiką polszczyzny używanej w środowisku formującej się dopiero polskiej inteligencji na Śląsku Cieszyńskim.
Prezentowany tom, ze względu na pokaźną objętość źródła wydany w postaci dwóch woluminów, przygotowany został do druku przez Marzenę Bogus na podstawie transliteracji wykonanej przez Michaela Morysa-Twarowskiego i uzupełnionej przez edytorkę oraz redaktora naukowego tomu – Janusza Spyrę. Stanowiąc siódmy już tom serii „Bibliotheca Tessinensis”, publikacja wypełnia zasady edycji ujęte w szczegółowej instrukcji wydawniczej serii i zachowuje właściwy dla niej układ typograficzny oraz szatę graficzną. Oddany w edycji tekst źródła tradycyjnie wyposażony został w aparat krytyczny, obejmujący przypisy tekstowe i rzeczowe, a także w obszerne wprowadzenie, zawierające gruntowną krytykę źródła oraz szczegółowe objaśnienie historycznego kontekstu ujętych w „Dzienniku” treści. Integralną częścią wprowadzenia jest opracowana przez Zbigniewa Grenia analiza języka, jakim posługiwał się autor „Dziennika”, po raz kolejny zaświadczająca o słuszności zasady, zgodnie z którą publikowane w serii „Bibliotheca Tessinensis” źródła o proweniencji cieszyńskiej, powstałe w warunkach pogranicza językowego, etnicznego i kulturowego, oddawane są poprzez transliterację. Wzorem rozwiązania zastosowanego już w poprzednim tomie serii „Bibliotheca Tessinensis”, także niniejsza edycja została zaopatrzona w dysk optyczny, zawierający cyfrowe reprodukcje tekstu źródłowego stanowiącego przedmiot edycji. Są one prezentowane w formacie PDF, w porządku odzwierciedlającym układ, w jakim źródło opublikowane zostało w postaci drukowanej i w zamierzeniu wydawców ułatwić powinny weryfikowanie ewentualnych wątpliwości co do trafności odczytu wydawanego tekstu.
W 1931 r. ukazał się pamiętnik Andrzeja Cinciały, przygotowany do druku przez jego wnuka Jana Stanisława Bystronia. Aż do tej pory publikacja ta stanowiła nie tylko kluczowe źródło wiedzy na temat jego biografii, ale – czytana przez szerokie kręgi odbiorców – w znacznej mierze ukształtowała powszechne wyobrażenia na temat początków ruchu narodowego na Śląsku Cieszyńskiego. Ufać zatem należy, że również „Dziennik” Andrzeja Cinciały, będący najstarszym tak obszernym cieszyńskim źródłem narracyjnym w języku polskim, trafi nie tylko na biurka specjalistów, ale spotka się również z żywym odbiorem ze strony szerokiej publiczności zainteresowanej problematyką regionalną. Po stronie przewag „Dziennika” nad „Pamiętnikiem” z całą pewnością zapisać bowiem należy autentyzm notatek, które na gorąco i bez autocenzuralnych ograniczeń utrwalały kolejne przeżycia autora, a obecnie dociekliwemu czytelnikowi posłużyć mogą także jako narzędzie weryfikacji wygładzonego, bo zarysowywanego już pod koniec życia obrazu biografii Andrzeja Cinciały, utrwalonego w jego wydanym w 1931 r. „Pamiętniku”.
